పోలవరం-బనకచర్ల రాయలసీమకు వరమా?

రాయలసీమ ను 'తడిపి' తీరాలన్న 'స్వప్న పథకం'

ఆంధ్రప్రదేశ్‌లోని రాయలసీమ ప్రాంతం దీర్ఘకాలం నుంచి కరువు బారిన పడుతోంది. గోదావరి వరద నీరు పొలాలకు ఉపయోగ పడకుండా సముద్రంలోకి పోతున్నాయి. అయితే కృష్ణా జలాలు రాయలసీమకు చేరేందుకు పోరాటాలు జరుగుతూనే ఉన్నాయి. ఈ సమస్య పరిష్కారంగా 2019లో వైఎస్సార్సీపీ ప్రభుత్వం పోలవరం-బనకచర్ల లింక్ ప్రాజెక్టును ప్రతిపాదించింది. పోలవరం అక్వడక్ట్‌ల నుంచి 295 మీటర్ల ఎత్తుకు గోదావరి వరద జలాలను (200 TMC) కృష్ణా నది, బొల్లాపల్లి జలాశయం గుండా బనకచర్ల రిజర్వాయర్‌కు చేర్చి, అక్కడి నుంచి రాయలసీమ, దక్షిణ కోస్తా జిల్లాలకు సాగునీటి అందించాలనే ఈ పథకం మూడు దశల్లో (లిఫ్టింగ్, టన్నెలింగ్, కాలువలు) అమలు చేయాలని ప్రణాళిక. మొత్తం వ్యాప్తి 368 కి.మీ. కాలువలు, 20.5 కి.మీ. ప్రధాన టన్నెల్, 17 కి.మీ. పైప్‌లైన్లు, ఇదంతా రూ. 81,900 కోట్లతో (కొన్ని అంచనాల ప్రకారం రూ. 82 వేల కోట్లు) పూర్తి చేయాలని లక్ష్యం.

2024 ఎన్నికల్లో టీడీపీ-జనసేన-బీజేపీ కూటమి ప్రభుత్వం అధికారంలోకి వచ్చిన తర్వాత ముఖ్యమంత్రి చంద్రబాబు నాయుడు ఈ పథకాన్ని 'స్వప్న ప్రాజెక్ట్'గా ప్రకటించారు. జూన్ 2025లో జలవనరుల శాఖకు 'జూన్ చివరికి టెండర్లు పిలవండి' అని ఆదేశాలు జారీ చేశారు. జూలైలో కేంద్ర పర్యావరణ మంత్రిత్వ శాఖ సమితి ప్రతిపాదనను తిరస్కరించినా, అక్టోబర్ 8 నుంచి డీపీఆర్ టెండర్లు ప్రారంభించడంతో ప్రభుత్వం 'వెనక్కి తగ్గదు' అనే సందేశం ఇచ్చింది.

ప్రాజెక్టు కాలువ నమూనా

'రాయలసీమకు న్యాయం, రాష్ట్ర అభివృద్ధి'

ప్రభుత్వ వర్గాల ప్రకారం ఈ పథకం రాయలసీమ లోని 7.41 లక్ష ఎకరాలకు కొత్తగా సాగునీరు, 22.58 లక్ష ఎకరాల స్థిరీకరణ అందిస్తుంది. అంతేకాకుండా తాగునీరు, పారిశ్రామిక అవసరాలకు కూడా ఉపయోగపడుతుంది. "రాయలసీమ పొలాలు ఆరు నెలలు అసలు తడి అనేది చూడకుండానే ఉంటాయి. ఈ పథకం లేకపోతే ఆ ప్రాంతం అభివృద్ధి ఆలస్యమవుతుంది" అంటూ మంత్రులు వాదిస్తున్నారు. రాజకీయంగా కూడా ఇది టీడీపీకి 'రాయలసీమ గ్యారంటీ'గా మారింది. 2029 నాటికి పూర్తి చేయాలనే లక్ష్యంతో కేంద్రానికి డీపీఆర్ సమర్పించి అనుమతులు తీసుకునేందుకు సిద్ధమవుతున్నారు. సెంట్రల్ వాటర్ కమిషన్ (సీడబ్ల్యూసీ) మార్గదర్శకాల ప్రకారం ముందుకు సాగాలని కూడా ప్రభుత్వం చెబుతోంది.

'కాలేశ్వరం రిపీట్'గా మారే అవకాశం

ఈ పథకానికి వ్యతిరేకంగా బలమైన వాదనలు ఎదురవుతున్నాయి. తెలంగాణ ప్రభుత్వం 'ఇది మా జలాంశాలపై దాడి' అంటూ కృష్ణా ట్రిబ్యునల్ ముందు స్పష్టం చేసింది. గోదావరి వరదలు తమ భాగాన్ని తగ్గిస్తాయని, ఇది రెండు రాష్ట్రాల మధ్య వివాదాన్ని తీవ్రతరం చేస్తుందని వాదన. ఆంధ్రలో ఇటీవల ఏర్పడిన 'ఆలోచనా పరుల వేదిక' (ఇంజనీర్లు, రిటైర్డ్ సివిల్ సర్వెంట్లు) ఈ పథకాన్ని 'అసాధ్యం, ఖర్చుతో గా' అని తిరస్కరించింది. వారి అంచనాల ప్రకారం, రాయలసీమ ప్రస్తుత కాలువలు పూర్తి చేస్తే రూ. 15 వేల కోట్లతోనే సాగునీరు, తాగు నీరు సమస్యలు పరిష్కరమవుతాయి. వెలిగొండ ప్రాజెక్టు వంటి ఇతర పథకాలను ప్రాధాన్యత ఇవ్వాలని సూచించారు.

సౌత్ ఆసియా నెట్‌వర్క్ ఆన్ డ్యామ్స్, రివర్స్ అండ్ పీపుల్ (SANDRP) వంటి సంస్థలు దీన్ని 'కాలేశ్వరం రీపీట్'గా వర్గీకరించాయి. తెలంగాణలోని కాలేశ్వరం ఎత్తిపోతల పథకం భారీ ఖర్చు, అవినీతి ఆరోపణలతో వివాదాస్పదమైంది. ఇక్కడ కూడా 295 మీటర్ల ఎత్తుకు ఎక్కువ విద్యుత్ అవసరం. ఇది రాష్ట్ర ఆర్థిక భారాన్ని పెంచుతుందని నిపుణులు హెచ్చరిస్తున్నారు. జూలై 2025లో కేంద్ర పర్యావరణ సమితి ప్రతిపాదనను తిరస్కరించడం దీనికి మరో ఆధారం. పర్యావరణ ప్రభావాలు, అడవులు, జీవ వైవిధ్యం, మట్టి కోతలు ఇంకా పూర్తిగా అంచనా వేయలేదు.

నిర్మాణంలో ఉన్న పోలవరం డ్యామ్

లాభాలు

30 లక్ష ఎకరాలకు (కొత్తగా 7.41 లక్షలు, స్థిరీకరణ 22.58 లక్షలు) నీరు అందించి రాయలసీమ GDPను 20-25 శాతం పెంచవచ్చు. పత్తి, మిరప, ఇతర కమర్షియల్ పంటలకు ఊరట.

50 లక్ష మందికి తాగు నీరు, కొత్త ఫ్యాక్టరీలకు నీరు, ఉపాధి అవకాశాలు పెరుగుతాయి.

ఎత్తిపోతల సమయంలో విద్యుత్ ఉత్పత్తి సాధ్యం, రాష్ట్ర శక్తి అవసరాలు తగ్గుతాయి.

నష్టాలు

రూ. 82 వేల కోట్లు. ఆంధ్ర చరిత్రలో అతిపెద్ద పథకం. ఇది రాష్ట్ర రుణాన్ని (ప్రస్తుతం రూ. 10 లక్షల కోట్లు) మరింత పెంచుతుంది. వార్షిక నిర్వహణ ఖర్చు (విద్యుత్, మెయింటెనెన్స్) రూ. 2-3 వేల కోట్లు.

ROI (రిటర్న్ ఆన్ ఇన్వెస్ట్‌మెంట్) 10-15 సంవత్సరాలు తీసుకుంటుంది. కరువు తగ్గకపోతే ప్రజలపై భారం.

భారీ టన్నెల్స్‌తో అడవులు నశిస్తాయి. విద్యుత్ వాడకం CO2 ఉద్గారాలను పెంచుతుంది.

తెలంగాణతో ఆందోళనలు, కృష్ణా ట్రిబ్యునల్ కేసులు ఆలస్యాలకు దారితీస్తాయి.

ఎంతకాలం పనిచేస్తుంది?

'50 సంవత్సరాల స్వప్నం' కాకుండా '10 సంవత్సరాల వాస్తవం'? ఎత్తిపోతల పథకాలు సాధారణంగా 50-100 సంవత్సరాలు పనిచేస్తాయి. కానీ నిర్వహణపై ఆధారపడి ఉంటాయి. కాలేశ్వరం వంటి పథకాల్లో మొదటి 10 సంవత్సరాల్లోనే సాంకేతిక సమస్యలు వచ్చాయి. ఇక్కడ కూడా 295 మీటర్ల ఎత్తు, భారీ పంపింగ్‌తో మెకానికల్ ఫెయిల్యూర్లు, ఖర్చులు పెరిగే అవకాశం. "ప్రతి 5-7 సంవత్సరాలకు రూ. 5 వేల కోట్లు మెయింటెనెన్స్‌కు" అని నిపుణులు అంచనా. వాతావరణ మార్పులతో వరదలు భారీగా వస్తే, పథకం 'అసమర్థం'గా మారవచ్చు.

రాయలసీమలోని గోరకల్లు ప్రాజెక్టును పరిశీలిస్తున్న ఆలోచనా పరుల వేదిక నాయకులు

'ప్రాక్టికల్' పరిష్కారాలు కావాలా?

పోలవరం-బనకచర్ల పథకం రాయలసీమకు 'వర్షం'లా కనిపించినా, దాని వెనుక 'ఎత్తిపోతల భారం' దాగి ఉంది. ప్రభుత్వం దీన్ని 'మేధావి నిర్ణయం'గా చూస్తుంటే, నిపుణులు 'ప్రాక్టికల్ అల్టర్నేటివ్స్' (కాలువల పూర్తి, చిన్న పథకాలు) సూచిస్తున్నారు. రూ. 15 వేల కోట్లతో సమస్యలు పరిష్కరించవచ్చు. రూ. 82 వేల కోట్లతో రిస్క్ తీసుకోవాల్సిన అవసరమా? ఈ చర్చ రెండు తెలుగు రాష్ట్రాల మధ్య సహకారాన్ని పెంచాలి. లేకపోతే 'నది వివాదాలు' మరింత ఊపందుకుంటాయి. ప్రభుత్వం ఈ టెండర్లతో ముందుకు సాగితే 2026 నాటికి కేంద్ర అనుమతులు, రాజకీయ ఆడంబరాలు ఎదురవుతాయి. కానీ 'స్వప్నాలు' 'వాస్తవాలు'తో సమతుల్యం కాకపోతే, రాయలసీమ పొలాలు మాత్రమే కాకుండా, రాష్ట్ర ఆర్థికం కూడా 'ఎత్తిపోతలు'కు గురవుతుంది.