నదీ జలాలపై ఏపీ వాదనల బలం ఎంత?

బలమైన పునాది, కానీ పరిమిత ప్రభావం

ఏపీ వాదనలు బ్రిటిష్ కాలంలోని మొదటి ఆనకట్టలు (1850లు), ప్రకాశం బ్యారేజీ, కేసీ కాలువు (మైసూరు-మద్రాస్ ఒప్పందం) ప్రస్తావిస్తూ, కృష్ణా డెల్టా వ్యవస్థ యొక్క చారిత్రక ముఖ్యత్వాన్ని హైలైట్ చేశాయి. రాయలసీమలోని అనంతపురం వంటి కరువు ప్రాంతాలకు నీటి అవసరాన్ని ఉదహరించి, తెలంగాణ వాదనలను "అసమంజసమైనవి"గా తిరస్కరించాయి. అలాగే, నాగార్జున సాగర్ ప్రాజెక్ట్‌ను ఉమ్మడి రాష్ట్రాలు సంయుక్తంగా నిర్మించాయని, కానీ తెలంగాణ ఇప్పుడు కుడి కాలువుకు నీరు ఇవ్వకూడదని వాదిస్తోందని విమర్శించాయి.

ఈ ఆధారాలు భావోద్వేగపరంగా బలపడినవి. రాయలసీమ కరువు సమస్యలను (పెన్నా నది పరీవాహకాలు) గుర్తు చేస్తాయి. అయితే, ట్రైబ్యునల్‌లు చట్టపరమైన తీర్పులపై ఆధారపడతాయి. బచావత్ ట్రైబ్యునల్ (KWDT-I, 1973) ఉమ్మడి ఏపీకి 811 TMC నీటిని కేటాయించింది. ఇది డెల్టా ప్రాజెక్టులకు (512 TMC), తెలంగాణ ప్రాజెక్టులకు (299 TMC) విభజించబడింది. ఈ చారిత్రకం ఏపీకి మద్దతుగా ఉన్నప్పటికీ, తెలంగాణ తన బేసిన్ ప్రాంతం (కృష్ణా బేసిన్‌లో 68.5%) ప్రకారం 70% డిమాండ్ చేస్తోంది. ఇది బచావత్ తీర్పును "అన్యాయమైనది"గా చూస్తోంది. మధ్యస్థం (6/10) – ఇది ట్రైబ్యునల్‌కు సానుకూల గమనికలు కలిగించవచ్చు. కానీ చట్టపరమైన మార్పులకు సరిపోదు.

ఏపీ వాదనల మెయిన్ స్ట్రెంగ్త్

ఏపీ ప్రధానంగా మూడు చట్టాలను ఉదహరించింది. బచావత్ ట్రైబ్యునల్ క్లాజు 17 ప్రకారం అవార్డును మార్చాలంటే పరస్పర ఒప్పందం లేదా పార్లమెంటు చట్టం అవసరం. KWDT-II ఈ కేటాయింపులను తిరగదోడ లేదు.

రాష్ట్ర విభజన చట్టం (2014) క్లాజు 89 ప్రకారం రాష్ట్రాల మధ్య నీటి కేటాయింపుల్లో మార్పు రాకూడదు. ఇది బచావత్ కేటాయింపులకు రక్షణ కల్పిస్తుంది.

అంతరరాష్ట్ర నదీ జలాల చట్టం (ISRWD Act, 1956) సెక్షన్ 14 ప్రకారం ట్రైబ్యునల్ తీర్పులు బైండింగ్, మార్పులు చట్టాల అతిక్రమణ మాత్రమే సాధ్యం.

అదనంగా శ్రీశైలం, నాగార్జున సాగర్, పులిచింతల ప్రాజెక్టులకు "ఎన్ బ్లాక్" కేటాయింపులు (గంపగుత్తగా ఏ ప్రాజెక్ట్ కు అయినా వాడొచ్చు) ఉన్నాయని, కానీ ప్రాజెక్టు వారీ మార్పులు అసాధ్యమని వాదించింది. 2023 అక్టోబరులో కేంద్రం ఇచ్చిన అదనపు మార్గదర్శకాలపై (Section 3, ISRWD Act) ఏపీ సుప్రీంకోర్టును ఆశ్రయించింది. కోర్టు తీర్పు ప్రకారం ట్రైబ్యునల్ తుది నిర్ణయాలు ఆధారపడాలని చెప్పింది. తెలంగాణ 2014 ముందు విషయాలను మరచిపోవాలని, 811 TMC పంచాలని డిమాండ్ చేస్తోందని విమర్శించింది.

ఇక్కడ ఏపీ వాదనలు అతి బలమైనవి. ISRWD Act సెక్షన్ 14 ప్రకారం, ట్రైబ్యునల్ తీర్పులు బైండింగ్, మార్చలేని లక్షణం కలిగి ఉన్నాయి. మార్పులకు పార్లమెంటు చట్టం మాత్రమే అవసరం. విభజన చట్టం క్లాజు 89 స్పష్టంగా "ఎలాంటి మార్పు ఉండకూడదు" అని చెబుతుంది. ఇది బచావత్ (811 TMC) మరియు KWDT-II తీర్పులకు రక్షణ. సుప్రీంకోర్టు (నవంబర్ 7, 2023) ఏపీ పిటిషన్‌పై ఇంటరిం రిలీఫ్ ఇవ్వకుండా, వాదనలు ట్రైబ్యునల్‌లో వినిపించమని ఆదేశించింది. కానీ తుది తీర్పు పెండింగ్. ఇది ఏపీకి మద్దతుగా ఉంది. తెలంగాణ వాదనలు ఈ చట్టాలను అతిక్రమించలేవు. ఎక్కువ (9/10) ఇది ట్రైబ్యునల్ తీర్పును ఏపీ వైపు మొగ్గు చూపవచ్చు.

అదనపు మార్గదర్శకాలు ముఖ్య సమస్య

2023 అక్టోబరులో కేంద్రం ఇచ్చిన అదనపు ToR (Terms of Reference) ప్రకారం, ట్రైబ్యునల్‌కు ఉమ్మడి ఏపీ షేర్ నుంచి తెలంగాణ-ఏపీ మధ్య ప్రాజెక్టు వారీ పంపిణీ చేసే అధికారం ఇవ్వబడింది. ఏపీ దీన్ని "నోటిఫికేషన్"గా చూస్తూ, విభజన చట్టం/ISRWD Act అతిక్రమణ అని వాదిస్తోంది. శ్రీశైలం, నాగార్జున సాగర్ వంటి ప్రాజెక్టుల "ఎన్ బ్లాక్" కేటాయింపులు మార్చకూడదని చెబుతోంది.

ToR వల్ల ట్రైబ్యునల్ స్కోప్ విస్తరించింది. ఇప్పుడు డెఫిసిట్ ఫ్లోస్‌లో ప్రాజెక్టు వారీ ప్రోటోకాల్ నిర్ణయించవచ్చు. ఇది తెలంగాణకు (763 TMC డిమాండ్) అవకాశం ఇస్తుంది. ఏపీకి సవాలు. అయితే సుప్రీంకోర్టు తీర్పు (2023) ప్రకారం, ట్రైబ్యునల్ తుది నిర్ణయాలు ToRపై ఆధారపడాలి. కానీ చట్టాలు మార్చకుండా ఉండాలి. ఏపీ వాదనలు ఇక్కడ కూడా బలమైనవి. ఎందుకంటే ToR "ప్రాజెక్టు వారీ" మార్పులకు పరిమితం. "ఎన్ బ్లాక్"కు కాదు. మధ్యస్థం (7/10) – ToR వల్ల అనిశ్చితి, కానీ చట్టాలు ఏపీని కాపాడతాయి.

బలం, భవిష్యత్

ఏపీ వాదనలు చట్టపరంగా (ISRWD Act, విభజన చట్టం) బలమైనవి. మునుపటి ట్రైబ్యునల్ తీర్పులకు (బచావత్, KWDT-II) రక్షణ కల్పిస్తాయి. చారిత్రక ఆధారాలు మద్దతుగా ఉన్నాయి. కానీ ToR వల్ల తెలంగాణకు కొంత అవకాశం ఉంది. ట్రైబ్యునల్ విచారణను అక్టోబర్ 29కి వాయిదా వేసింది. అక్టోబర్ 31 వరకు ఏపీ వాదనలు కొనసాగుతాయి. సుప్రీంకోర్టు తుది తీర్పు (పెండింగ్) కీలకం.

అంశం	బలం (1-10)	కారణం
చారిత్రక ఆధారాలు	6	భావోద్వేగపరమైనది, చట్టపరంగా పరిమితం.
చట్టపరమైన రక్షణలు	9	ISRWD Act, విభజన చట్టం బైండింగ్.
అదనపు ToR సవాలు	7	విస్తరణ కానీ మార్పులు పరిమితం.
మొత్తం	8	చట్టాలు ఏపీకి మద్దతు, కానీ డిమాండ్‌లు సవాలు.

ఈ వివాదం రెండు రాష్ట్రాల అభివృద్ధికి కీలకం. ట్రైబ్యునల్ తీర్పు పరస్పర ఒప్పందాలకు మార్గం సుగమం చేయాలి. లేకపోతే సుప్రీంకోర్టు మళ్లీ జోక్యం చేసుకోవచ్చు.

తెలంగాణ అనుమతులు లేని ప్రాజెక్టులు: ఏబీ

ఉమ్మడి ఏపీలో కోస్తాంధ్ర నిర్లక్ష్యానికి గురైందని రిటైర్డ్ ఐపీఎస్‌ అధికారి, జల వివాదాల విశ్లేషకులు ఏబీ వెంకటేశ్వరరావు అన్నారు. గుంటూరు బాలానంద కేంద్రంలో ఆలోచనపరుల వేదిక ఆధ్వర్యంలో ‘నదీ జలాల హక్కుల పరిరక్షణ, నీటిపారుదల ప్రాజెక్టుల నిర్మాణం’పై సదస్సు నిర్వహించారు. ఈ సందర్భంగా ఏబీ వెంకటేశ్వరరావు మాట్లాడుతూ.. ఉమ్మడి ఏపీలో హైదరాబాద్‌ కేంద్రీకృతంగా అభివృద్ధి కోసం నిధులు ఖర్చు చేశారు. గత 40 ఏళ్లలో ఒక్క భారీ సాగునీటి ప్రాజెక్టు కూడా కోస్తాంధ్రకు రాలేదు. పోలవరం ప్రాజెక్టు నిర్మాణం దశాబ్దాలుగా జరుగుతూనే ఉంది. ప్రాజెక్టు డిజైన్లు, నిర్మాణం అంతా రైతుల అవసరాల కోసమే జరగాలన్నారు.

‘‘మిగులు జలాలు వాడుకునే హక్కు చివరి రాష్ట్రం ఏపీకి ఉంది. ఒక బేసిన్‌ నుంచి మరో బేసిన్‌కు నీరు తరలించుకోవచ్చు. ఈ విషయాలు బచావత్‌ ట్రైబ్యూనల్‌ గతంలో స్పష్టం చేసింది. కానీ తెలంగాణ అనవసర రాద్ధాంతం చేసి మిగులు జలాలపై అసత్య ప్రచారం చేస్తోంది. దీన్ని సాకుగా చూపి తెలంగాణ అనుమతులు లేని ప్రాజెక్టులు నిర్మిస్తోంది’’ అని ఏబీ వెంకటేశ్వరరావు అన్నారు.

కృష్ణా జలాలు ఏపీ హక్కు: లక్మీనారాయణ

కృష్ణా నదీ జలాలపై రాష్ట్ర ప్రభుత్వం మేల్కొనాలని రాష్ట్ర సమగ్రాభివృద్ధి అధ్యయన వేదిక కన్వీనర్‌ టి లక్ష్మీనారాయణ అన్నారు. ఆయన ‘ది ఫెడరల్ ఆంధ్రపదేశ్’ ప్రతినిధితో మాట్లాడుతూ తెలంగాణ ప్రభుత్వ డిమాండ్‌కు ప్రధాని మోదీ తలొగ్గి బ్రిజేష్ కుమార్‌ ట్రైబ్యునల్‌ కాలపరిమితిని పొడిగించిందన్నారు. ప్రధాని మోదీ తీసుకున్న ఈ చర్య రాష్ట్ర నీటి హక్కులపై దాడి చేయడమే. కృష్ణా నదీ జలాలపై బచావత్‌ ట్రైబ్యునల్‌ తీర్పు గడువు 2000లో ముగియడంతో బ్రిజేష్ కుమార్‌ ట్రైబ్యునల్‌ను 2004 కేంద్రం ఏర్పాటు చేసింది. బ్రిజేష్ కుమార్‌ ట్రైబ్యునల్‌ 2013 నవంబరు 29న తుది తీర్పు నివేదికను ఇచ్చింది. ఈ తీర్పుపై ఉమ్మడి ఆంధ్రప్రదేశ్‌ సుప్రీం కోర్టులో వ్యాజ్యం వేయగా, స్టే విధించింది. గత పదేళ్లుగా ఆ కేసు విచారణలోనే ఉన్నందున బ్రిజేష్ కుమార్‌ ట్రైబ్యునల్‌ తీర్పు అమల్లోకి రాలేదు. ఇప్పటికీ బచావత్‌ ట్రైబ్యునల్‌ తీర్పే అమల్లో ఉంది. బ్రిజేష్ కుమార్‌ ట్రైబ్యునల్‌ తీర్పు పెండింగ్‌లో ఉన్నందున తెలుగు రాష్ట్రాల మధ్య తలెత్తిన నీటి వివాదంపై విచారణ చేపట్టడం సమర్థనీయం కాదు. బచావత్‌ ట్రైబ్యునల్‌ ప్రాజెక్టుల వారీగా నీటిని కేటాయించలేదనడం గర్హనీయం. కృష్ణా డెల్టాకు 181.20, నాగార్జునసాగర్‌కు 281, కేసీ కెనాల్‌కు 39.90, ఇతర ప్రాజెక్టులకు 116.26 టీఎంసీలను ట్రైబ్యునల్‌ కేటాయించింది. అదనంగా జూరాలకు 17.84, శ్రీశైలంకు 33 టీఎంసీలు కేటాయించాలి అని డిమాండ్ చేశారు. రాష్ట్ర నీటి హక్కులకు ప్రమాదం ముంచుకొచ్చిన నేపథ్యంలో కూటమి ప్రభుత్వం మేల్కొనాలి. ప్రభుత్వం అప్రమత్తంగా వ్యవహరించాలని, నిపుణులు, ఉద్యమకారులతో చర్చించి, కార్యాచరణ రూపొందించాలని లక్ష్మీనారాయణ డిమాండ్‌ చేశారు.