‘రాజ్యాంగం సోషలిజం అంటే, సర్కారు క్యాపిటలిజం దారి పట్టింది’

-డా.జి. అశోక్

ప్రొ.బలరాములు చిన్నాల గారి Development Strategies and Governance in India: Predicaments and Challenges (Routledge, 2025) పుస్తకం, భారతదేశ అభివృద్ధి వ్యూహాలు, పాలనా వ్యవస్థల మార్పు-మార్గాలను ఏడు దశాబ్దాల విస్తృత చరిత్రలో అణువణువుగా విశ్లేషించిన ఒక మైలురాయి గ్రంథం. ఈ గ్రంథం భారత రాజ్యాంగంలో నిక్షిప్తమైన సామాజిక న్యాయం, సమానత్వం, ప్రజాస్వామ్య విలువలు ఎలా పాలనా ఆచరణల్లో విస్మరించబడ్డాయో, అలాగే “ప్రభుత్వ రంగాల” నుంచి “మార్కెట్-ఆధారిత” అభివృద్ధి దిశగా జరిగిన మార్పులు ఎలాంటి పరిణామాలను తెచ్చాయో వివరిస్తుంది. ఈ గ్రంథం పాలన, అభివృద్ధి, రాజకీయ ఆర్థిక శాస్త్రం, ప్రజా విధాన అధ్యయనాల రంగాలకు కీలక సూచన. ప్రొ. జి. హరగోపాల్, ప్రొ.వి.ఎస్. ప్రసాద్ వంటి గురువుల ప్రభావాన్ని స్వయంగా గుర్తిస్తూ, బాలరాములు గారు తమ పరిశోధనలో లోతైన తాత్విక విశ్లేషణను ప్రతిబింబించారు. ఆయన భాష నిష్పాక్షికంగా, చైతన్యవంతంగా ఉంది. అంతేకాక ఈ పుస్తకం సామాజిక శాస్త్రానికి తాత్త్విక భావనను తిరిగి ఇస్తుంది.

కాకతీయ విశ్వవిద్యాలయం, హైదరాబాద్‌లోని ఆర్థిక, సామాజిక అధ్యయన కేంద్రం (CESS) లో అనుబంధ ప్రొఫెసర్‌గా సేవలందించిన ఈ రచయిత నాలుగు దశాబ్దాల అధ్యాపక అనుభవం, నాలుగు దశాబ్దాల పరిశోధనా వ్యాసాలపై ఆధారపడి ఈ గ్రంథాన్ని నిర్మించారు. ఆయన గతంలో కూడా Governance of Food Security Policies in India (2016) , Marginalized Communities and Decentralized Institutions in India (2021) వంటి రచనల ద్వారా గ్రామీణ అభివృద్ధి, ప్రజాపాలన, అట్టడుగు వర్గాల సశక్తీకరణ అంశాలను లోతుగా పరిశీలించారు. ఈ కొత్త గ్రంథం వాటి సహజ విస్తరణలా అనిపిస్తుంది. రాజ్యాంగ విలువల నుంచి మార్కెట్ దిశగా గ్రంథంలోని మొదటి భాగం, భారత అభివృద్ధి వ్యూహాల పరిణామాన్ని విశ్లేషిస్తుంది — 1950లలో సామాజిక న్యాయం, స్వావలంబన, ప్రభుత్వ-కేంద్రిత ప్రణాళికా వ్యవస్థ నుంచి 1990ల తర్వాతి స్వేచ్ఛా మార్కెట్ సంస్కరణల దిశగా. రచయిత ప్రకారం, “ఆర్టికల్స్ 38, 39లో పేర్కొన్న సమాన ఆర్థిక అవకాశాలు” అనే లక్ష్యాలు నెరవేరకపోవడానికి కారణం, పాలనలో తాత్విక స్పష్టత లేకపోవడమే. ఇదే విషయమై రచయిత చాలా స్పష్టంగా ఏమి చెబుతారంటే: భారత రాజ్యాంగం ‘సోషలిస్టిక్’ పథాన్ని ప్రతిపాదిస్తే, పాలనా వ్యవస్థ ‘క్యాపిటలిస్టు’ మార్గాన్ని అనుసరించిందని చెప్పడం.

పాలనా వ్యవస్థల రూపాంతరం

రచయిత అభిప్రాయంలో, భారత పాలనా వ్యవస్థలో రెండు ప్రధాన దశలు ఉన్నాయని స్పష్టం చేశారు — మొదటిది సంక్షేమ ఆర్థిక వ్యవస్థ (1950–1990), రెండోది నూతన ఆర్థిక విధానాల దశ (1991 తదంతర కాలం). ఆయన గమనించినట్లుగా, రెండవ దశలో “ప్రభుత్వ ఒక సేవల ప్రదాత” నుంచి “ప్రైవేట్ రంగానికి సౌకర్యదాత”గా మారిపోయింది. ఈ పరిణామం ప్రజాస్వామ్య పాలనలో నైతికత, సమానత్వం, ప్రజా బాధ్యత వంటి మూల విలువలను హ్రాసం చేసింది. 

ప్రొ.బలరాములు గారు New Public Management మోడల్‌పై సుదీర్ఘ విమర్శను చేశారు. ప్రభుత్వ పరిపాలన “సంస్థాగత న్యాయబద్ధత” కన్నా “దక్షత” , “ప్రతిఫల ఆధారితత” వైపు మళ్లడం, పేదల, సమాజపు అంచున ఉన్న అట్టడుగు వర్గాల విస్మరణకు దారి తీసిందని ఆయన తర్కిస్తారు. “డిజిటల్ గవర్నెన్స్”ను కొత్త రూపంలో విశ్లేషిస్తూ, ఆధార్ ఆధారిత సేవలు ప్రజలను “ఆడాప్టబుల్ సిటిజెన్స్”గా మార్చుతున్నాయని, కానీ ప్రజాస్వామ్య బాధ్యతను తగ్గిస్తున్నాయని గమనించారు.

వికాసంలోని విరోధాభాసాలు

రచయిత విశ్లేషణలో ఒక ప్రధాన సైద్ధాంతిక ఇతివృత్తం ఏమిటంటే వికాసం ఒక సమానత్వపు ప్రక్రియ కాకపోవడం. భారతదేశం సాంకేతికంగా అభివృద్ధి చెందుతున్నప్పటికీ, పేదరికం, అసమానతలు, ఆకలి, నిరుద్యోగం మళ్లీ పెరుగుతున్నాయని ఆయన దృష్టిపెడతారు. Global Hunger ఇండెక్స్, Oxfam నివేదికల ఆధారాలతో ఈ వాదనకు గణాంక ఆధారాలను చూపారు. “అభివృద్ధి అనేది వస్తువుల గురించికాదు — మనుషుల గురించినది” అనే ఆయన తాత్త్విక వ్యాఖ్య ఈ గ్రంథానికి మానవతా ఆత్మను ఇస్తుంది.

ప్రజాస్వామ్య క్షీణతపై శాస్త్రీయ హెచ్చరిక

గ్రంథం రెండవ భాగంలో, వికేంద్రీకృత పాలన ,స్థానిక సంస్థల పాత్రను విశ్లేషిస్తూ, చిన్నాల గారు ఒక కీలక ప్రశ్నను ఉంచారు: “పరిపాలన వికేంద్రీకరణ నిజంగా అధికారాన్ని ప్రజల చేతుల్లోకి ఇస్తుందా?” ఆయన నిర్ధారణ ప్రకారం, భారతదేశంలో పంచాయతీ రాజ్ సంస్థలు,ఇతర స్థానిక సంస్థలు తమ రాజ్యాంగ స్థాయిని కోల్పోయి “ప్రభుత్వ క్రమబద్ధతలోని మిషనరీ యూనిట్లు”గా మారిపోయాయి. ఈ అభిప్రాయం, ప్రస్తుత పాలనా చర్చల్లో అత్యంత ప్రాముఖ్యమైనదిగా నిలుస్తుంది.

అకడెమిక్ విలువ ,సమకాలీనత

బలరాములు రచన అకాడమిక్ , పాలసీమేకింగ్‌ను అనుసంధానం చేసే ఒక మహత్తర రచనగా నిలుస్తుంది. ఇది రాజ్యాంగ సమానత్వవాదం , నయా ఉదారవాద ప్రాక్టీస్ మధ్య "అసంగతులను" ఎదుర్కోవాలని ప్రేరేపిస్తుంది, సమగ్ర గవర్నెన్స్‌కు ఒక మార్పును కోరుతుంది. సిద్ధాంతరీతిగా చెప్పాలంటే, ప్రొ.బలరాములు గారి విశ్లేషణ క్రోనీ కాపిటలిజానికి మార్క్సిస్ట్ విమర్శలకు సంకేతాలు ఇస్తున్నప్పటికీ, గ్రామ్సీ హెజెమోనీ లేదా ఓస్ట్రోమ్ కామన్స్ గవర్నెన్స్ ఫ్రేమ్‌వర్క్‌లతో లోతైన సమీకరణ పాల్గొనే వైఫల్యాలను పెంచుతుంది. చివరగా, “విప్లవాత్మకమైన సంస్కరణలు” కోసం ముగింపు పిలుపు పాఠకులకు ఆలోచనాత్మకంగా ,పరిశోధకులకు ఉపయుక్తంగా ఉంటుంది.

ముగింపు

Development Strategies and Governance in India భారత అభివృద్ధి చరిత్రను మాత్రమే కాకుండా, ఆ చరిత్రలోని విరోధాభాసాలను, తాత్విక సవాళ్లను, ప్రజాస్వామ్య విలువల క్షీణతను విమర్శాత్మకంగా విశ్లేషించిన గ్రంథం. ఇది ప్రభుత్వాధికారులు, పరిశోధకులు, విద్యార్థులు, ప్రజా చింతన గల పాఠకులందరికీ చదవదగిన పుస్తకం. ప్రొ.బలరాములు గారి ఈ రచన, భారత అభివృద్ధి చర్చల్లో “తాత్విక స్పష్టత” అవసరాన్ని మళ్లీ గుర్తు చేస్తుంది. ఎందుకంటే అభివృద్ధి చివరిగా మనుషులకు గౌరవం తెచ్చిపెట్టాలి కాని అసమానతలను పెంచి సమాజంలో అంతరాలకు దారితీయకూడదు అని ఈ పుస్తకం పునరుద్ఘాటిస్తుంది.

(రచయిత: డా.జి. అశోక్, అసిస్టంట్ ప్రొఫెసర్, డిపార్ట్ మెంట్ ఆఫ్ పొలిటికల్ సైన్స్, గీతం యూనివర్సిటి. Mobile:9676896300).