స్వర్ణముఖి|| దైవిక స్వరం నుంచి మాలిన్య మాయ వరకు...

బంగారు స్వరం, దేవత్వ సాక్ష్యం

స్కాంద పురాణంలో స్వర్ణముఖిగా ఈ నది కీర్తించబడింది. చంద్రగిరి సమీపంలోని ఈశాన్య ఘాట్ల నుంచి ఉద్భవించి, 130 కిలోమీటర్ల ప్రయాణంలో బంగారు స్వరాలతో ప్రవహించేది. ఈ నది కేవలం నీటి ప్రవాహం కాదు, తిరుమల వెంకటేశ్వర స్వామి, శ్రీకాళహస్తీ శివాలయాలను అనుసంధానిస్తూ, దక్షిణ భారత ఆధ్యాత్మిక భూమిని పవిత్రం చేసే దైవిక హారం. విజయనగర సామ్రాజ్య కాలంలో స్వర్ణముఖి వ్యవసాయానికి జీవనాధారం.

శ్రీకాళహస్తీలో ఈ నది 'దక్షిణ కైలాసం'కు అభిషేక జలాల స్రవంతి. పురాణ కథల ప్రకారం హస్తి (ఏనుగు) ఈ నీటిని తన తొండంతో తీసుకొని శివునికి అభిషేకం చేసిందని చెబుతారు. 2000ల ప్రారంభం వరకు, స్వర్ణముఖి ఒడ్డున పిల్లలు ఆనందంగా ఆడుకునేవారు. భక్తులు పవిత్ర స్నానాలతో ఆత్మలను శుద్ధి చేసుకునేవారు. ఆ రోజుల్లో నది నీరు స్ఫటికంలా మెరిసేది. ఆలయ గంటల మధుర నాదంతో కలిసి ఒక దైవిక సంగీతాన్ని సృష్టించేది.

ప్రస్తుతం నది దుస్థితి

ఆత్మ శుద్ధి, దైవిక ఆనందం

శ్రీకాళహస్తిలో స్వర్ణముఖి స్నానాలు కేవలం శరీర శుద్ధి కోసం కాదు, ఆత్మను పరిశుద్ధం చేసే పవిత్ర ఆచారాలు. మహాశివరాత్రి బ్రహ్మోత్సవాల సమయంలో, త్రిశూళ స్నానంలో వేలాది భక్తులు పాల్గొనేవారు. ఆలయ పురోహితులు నది ఒడ్డున ప్రత్యేక మంత్రోచ్ఛారణలతో దీపారాధనలు చేసేవారు. సూర్య, చంద్ర పుష్కరిణులు ఆలయ మెట్ల కింద స్థిరంగా ఉండి, స్నానాలకు అదనపు పవిత్రతను జోడించేవి.

రాహు-కేతు పూజ కు ప్రశిద్ధి

రాహు-కేతు పూజ తర్వాత, భక్తులు తమ వస్త్రాలను నదిలో విసిరేసి, పాపాలను కడిగేసే సాంప్రదాయం ఉండేది. స్వర్ణముఖి హారతి ఉత్సవంలో నది దేవతా విగ్రహాన్ని వీధుల్లో ఊరేగించి, ఒడ్డున పుష్పాలతో అర్చనలు చేసేవారు. ఈ స్నానాలు భక్తులకు ఒక దైవిక అనుభవం. నది నీరు స్వయంగా శుద్ధి చేసుకునే శక్తిని కలిగి ఉందని విశ్వసించేవారు. ఆ సమయంలో స్వర్ణముఖి ఒడ్డు ఒక మాయా లోకంలా ఉండేది. గంటల నాదం, భక్తుల ఆర్తనాదాలు, నీటి అలల స్వరం కలిసి ఒక ఆధ్యాత్మిక సింఫనీని సృష్టించేవి.

వరదల సమయంలో స్వర్ణముఖీ నది ప్రవాహం

మానవ మాయలో మునిగిన స్వర్ణం

ఈ స్వర్ణముఖి ఎందుకు మురుగు కాలువగా మారింది? సమాధానం బాధాకరం, కానీ స్పష్టం. నగరీకరణ, పారిశ్రామికీకరణ, మానవ నిర్లక్ష్యం, ఇవే ప్రధాన కారణాలు. తిరుపతి, శ్రీకాళహస్తిలో కార్ఖానాల నుంచి విడుదలయ్యే విషపూరిత మురుగు, గృహావసరాల వ్యర్థాలు, వ్యవసాయ ఫలితంగా రసాయనాలు (M-45, కార్బోడిన్) నదిని విష సరస్సుగా మార్చాయి. అక్రమ ఇసుక తవ్వకాలు, నది ఒడ్డు ఆక్రమణలు ప్రవాహాన్ని దెబ్బతీశాయి. భారీ లోహాలు (ఫెర్రస్, నికెల్, లెడ్) నీటిలో కలిసి, స్వర్ణముఖిని ఒక విషపు గాథగా మార్చాయి.

చంద్రగిరి రిజర్వాయర్‌లో వాటర్ క్వాలిటీ ఇండెక్స్ (WQI) అసాధారణంగా ఉండటం, ఎస్ట్యువరీలో 'చాలా డిస్టర్బ్డ్' స్థితి అనేది స్వర్ణముఖి నది నీటి నాణ్యత గణనీయంగా క్షీణించినట్లు సూచిస్తుంది. ఈ సాంకేతిక పదాలను సరళంగా వివరిస్తే...

వాటర్ క్వాలిటీ ఇండెక్స్ (WQI) అసాధారణంగా ఉండటం

WQI అనేది నీటి నాణ్యతను అంచనా వేయడానికి ఉపయోగించే ఒక సమగ్ర కొలమానం. ఇది pH, ఆక్సిజన్ స్థాయిలు, భారీ లోహాలు (ఫెర్రస్, నికెల్, లెడ్ వంటివి), రసాయన కాలుష్యం, జీవసంబంధ కాలుష్యం వంటి అంశాలను పరిగణనలోకి తీసుకుంటుంది. చంద్రగిరి రిజర్వాయర్‌లో WQI అసాధారణంగా ఉండటం అంటే, నీటిలో కాలుష్య స్థాయిలు సురక్షిత పరిమితులను మించిపోయాయని, ఇది స్నానం, తాగునీరు, లేదా వ్యవసాయ ఉపయోగానికి అనుకూలం కాదని సూచిస్తుంది. ఉదాహరణకు భారీ లోహాలు, రసాయనాలు (M-45, కార్బోడిన్ వంటివి) అధికంగా ఉండటం వల్ల నీటి నాణ్యత తీవ్రంగా దెబ్బతింది.

ఎస్ట్యువరీలో 'చాలా డిస్టర్బ్డ్' స్థితి

ఎస్ట్యువరీ అనేది నది సముద్రంలో కలిసే ప్రాంతం. ఇక్కడ నీటి పర్యావరణ వ్యవస్థ చాలా సున్నితంగా ఉంటుంది. 'చాలా డిస్టర్బ్డ్' స్థితి అంటే, ఈ ప్రాంతంలో జీవవైవిధ్యం, నీటి ప్రవాహం, పర్యావరణ సమతుల్యత తీవ్రంగా దెబ్బతిన్నాయని అర్థం. స్వర్ణముఖి ఎస్ట్యువరీలో అక్రమ ఇసుక తవ్వకాలు, కార్ఖానాల మురుగు, వ్యవసాయ వ్యర్థాల కారణంగా జీవరాశులు (చేపలు, జలచరాలు) నాశనమై, నీటి ప్రవాహం అడ్డంకులు ఎదుర్కొంటున్నాయి. ఈ స్థితి నీటి స్వచ్ఛతను మాత్రమే కాకుండా, స్థానిక జీవనోపాధులను కూడా ప్రమాదంలో పడేసింది.

ఇవన్నీ శాస్త్రీయ ఆధారాలు. ఈ మాలిన్యం భూగర్భ జలాలను, జీవవైవిధ్యాన్ని నాశనం చేసింది. భక్తులు నది ఒడ్డున స్నానాలకు భయపడుతున్నారు. ఆలయ ఆచారాలు ప్రమాదంలో పడ్డాయి. ఈ పతనం కేవలం పర్యావరణ సమస్య కాదు, ఇది మన సాంస్కృతిక వారసత్వానికి ఒక ఘోరమైన దెబ్బ.

పునరుజ్జీవన ఆశ, 'ఆపరేషన్ స్వర్ణ'

ఆశాజనకంగా 2025 సెప్టెంబర్‌లో తిరుపతి అర్బన్ డెవలప్‌మెంట్ అథారిటీ (TUDA) 'ఆపరేషన్ స్వర్ణ' (Swarnamukhi Waterbody Action for River and Nala Awareness) ప్రారంభించింది. అక్రమ ఆక్రమణల తొలగింపు, నదీ రివర్‌ఫ్రంట్ ఆధునీకరణ, జలాశయాల పునరుద్ధరణ ఈ ప్రాజెక్ట్ లక్ష్యాలు. ఆకర్షణీయంగా ఉన్నాయి. "స్వర్ణముఖిని మళ్లీ బంగారు స్వరంగా మార్చాలి!" అని TUDA అధికారులు ధైర్యంగా ప్రకటించారు. కానీ ఈ ఆశయం సఫలం కావాలంటే ప్రభుత్వం, స్థానికులు, భక్తులు, పర్యావరణవేత్తల సమిష్టి కృషి అవసరం.

స్వర్ణముఖి మనకు ఒక ప్రశ్న విసురుతోంది. మనం దేవుని దర్శనానికి ముందు, మన పాపాలను కడగలేమా? ఈ నది పునరుజ్జీవనం కేవలం నీటి శుద్ధి కోసం కాదు, ఇది మన సాంస్కృతిక, ఆధ్యాత్మిక వారసత్వాన్ని కాపాడే పోరాటం. భక్తులారా, పర్యావరణ సైనికులారా, శ్రీకాళహస్తీ సాక్షిగా స్వర్ణముఖి పిలుపును వినండి. సమయం మించి పోతోంది.