లోక్‌భవన్ లుగా రాజ్‌భవన్ లు

“రాజ్‌భవన్” అంటే ఏమిటి?

“రాజ్‌భవన్” అనేది హిందీ, ఉర్దూ పదం.

రాజ్ = రాజ్యం, పరిపాలన, రాజాధికారం (ఆంగ్లంలో “Government” లేదా “Rule”)

భవన్ = భవనం, నివాసం, ఇల్లు

కాబట్టి రాజ్‌భవన్ అంటే “పరిపాలనా భవనం” లేదా “రాజ భవనం”. బ్రిటీష్ వలస పాలనలో “గవర్నర్ హౌస్” లేదా “గవర్నమెంట్ హౌస్” అని పిలిచేవారు. స్వాతంత్ర్యం తర్వాత దానికి హిందీ పేరు పెట్టారు. రాజ్‌భవన్. ఈ పదంలో “రాజ్” అనేది బ్రిటీష్ “రాజ్” (British Raj)ను గుర్తుచేస్తుందని, రాజాధిపత్య భావాన్ని కలిగిస్తుందని ప్రస్తుత కేంద్ర ప్రభుత్వం భావిస్తోంది.

“లోక్‌భవన్” అంటే ఏమిటి?

లోక్ = ప్రజలు, జనం (ఆంగ్లంలో People)

భవన్ = భవనం

కాబట్టి లోక్‌భవన్ అంటే “ప్రజల భవనం” లేదా “జనుల ఇల్లు”. ఈ పదం సంస్కృత, హిందీ మూలాల నుంచి వచ్చినది. “లోకతంత్ర” (Democracy = ప్రజాస్వామ్యం) అనే పదంతో సంబంధం ఉంటుంది. ప్రజల ప్రాతినిధ్యం, ప్రజాస్వామ్య విలువలను ఈ పేరు ప్రతిబింబిస్తుందని ప్రభుత్వ వర్గాలు చెబుతున్నాయి.

ఏపీ రాజ్ భవన్, విజయవాడ.

ఎందుకు ఈ మార్పు?

కేంద్రంలోని భారతీయ జనతా పార్టీ నేతృత్వంలోని ప్రభుత్వం 2014 నుంచి “వలస వారసత్వం నుంచి విముక్తి” (Decolonisation) అనే ఎజెండాను దృఢంగా అమలు చేస్తోంది. దీనిలో భాగంగానే

ఢిల్లీలోని రాజ్‌పథ్‌ను కర్తవ్య పథ్‌గా మార్చారు.

రేస్ కోర్స్ రోడ్డును లోకకల్యాణ మార్గ్‌గా మార్చారు.

అలహాబాద్‌ను ప్రయాగ్‌రాజ్‌గా, ఫైజాబాద్‌ను అయోధ్యగా, మొఘల్‌సరాయ్‌ను దీన్‌దయాళ్ ఉపాధ్యాయ్ జంక్షన్‌గా మార్చారు.

“రాజ్‌భవన్” పేరు బ్రిటీష్ వలస యుగానికి చిహ్నమని, అది రాజాధిపత్య భావాన్ని కలిగిస్తుందని ప్రభుత్వం భావిస్తోంది. స్వతంత్ర భారతంలో గవర్నర్ అనేవారు రాజు కాదు, రాష్ట్రపతి ప్రతినిధి మాత్రమే. పైగా రాజ్యాంగంలో అధికారం ప్రజలది (We, the People of India…). కాబట్టి గవర్నర్ నివాసం “రాజుల భవనం” కాకుండా “ప్రజల భవనం” అయితేనే రాజ్యాంగ భావనకు అనుగుణంగా ఉంటుందని వాదన.

రాజకీయంగా ఈ మార్పు ఏం సూచిస్తుంది?

1. వలస మనస్తత్వం నుంచి పూర్తి విముక్తి అనే సంకేతం.

2. హిందీ, సంస్కృత మూలాల పదాలను ప్రోత్సహించడం ద్వారా “భారతీయత”ను బలోపేతం చేయాలనే లక్ష్యం.

3. “రాజ్” (బ్రిటీష్ రాజ్, మొఘల్ రాజ్) అనే పదం ద్వారా వచ్చే చారిత్రక జ్ఞాపకాల నుంచి దూరంగా ఉండాలనే ఉద్దేశం.

4. “లోక్” అనే పదం ద్వారా ప్రజాస్వామ్య విలువలను, “ప్రజలే భగవంతుడు” భావనను బలపరచడం.

విమర్శలు

ప్రతిపక్షాలు మాత్రం ఇలాంటి పేరు మార్పులను “ప్రాధాన్యతలు తప్పిన చర్యలు”గా అభివర్ణిస్తున్నాయి. ధరలు, నిరుద్యోగం, ఆర్థిక సమస్యలు ఉన్నప్పుడు పేరు మార్చడం ద్వారా ఏం సాధిస్తారని ప్రశ్నిస్తున్నారు. “రాజ్‌భవన్” అనే పేరు ఇప్పటికే 75 ఏళ్లుగా భారతీయ సందర్భంలోనే ఉపయోగించబడుతోందని, దాన్ని బ్రిటీష్ వారసత్వంగా చూడడం అతిశయోక్తి అని వాదిస్తున్నారు.

రాజ్‌భవన్‌లో లోక్‌భవన్

కేంద్ర హోం శాఖ భారతదేశంలోని పలు రాష్ట్రాల్లో రాజ్‌భవన్‌ల పేరు మార్పు అమలులోకి తీసుకొచ్చింది. మొత్తం 28 రాష్ట్రాల్లో ఇది అమలు చేయాలని కేంద్రం సూచించినప్పటికీ, ఇప్పటివరకు 6 రాష్ట్రాల్లో మాత్రమే అధికారికంగా మార్పు పూర్తి చేశారు. ఈ మార్పు వలస భాషాగత వారసత్వం నుంచి దూరంగా వెళ్లి, ప్రజాస్వామ్య భావాన్ని బలపరచడానికి చేసిన చర్యగా ప్రభుత్వం చెబుతోంది. కింది టేబుల్‌లో మార్చిన రాష్ట్రాలు, అమలు ఎప్పుడు, గవర్నర్ల అభిప్రాయాలు సంక్షిప్తంగా ఉన్నాయి.

పేరు మార్చిన రాష్ట్రాలు, వివరాలు.

రాష్ట్రం	మార్పు తేదీ	గవర్నర్ పేరు	అభిప్రాయం (సంక్షిప్తంగా)
పశ్చిమ బెంగాల్	నవంబర్ 29, 2025	సి.వి. ఆనంద్ బోస్	"ఇది ప్రధాని మోదీ నాయకత్వంలో ప్రజల పాల్గొన్న 'విక్సిత్ భారత్'కు సరిపోతుంది. రాజ్‌భవన్‌ను 'జన రాజ్‌భవన్'గా మార్చిన మా గత కొత్త ప్రతిపాదన ఇప్పుడు జాతీయ మోడల్ అయింది. ఇది ప్రజల అధికారాన్ని ప్రతిబింబిస్తుంది."
కేరళ	డిసెంబర్ 1, 2025	రాజేంద్ర విశ్వనాథ్ అర్లేకర్	"కాలనీ మనస్తత్వం నుంచి ప్రజాస్వామ్య మనస్తత్వానికి మైలురాయి. 2022లో బిహార్ గవర్నర్‌గా ఈ ప్రతిపాదన చేశాను. ఇప్పుడు అమలు కావడం సంతోషం."
తమిళనాడు	డిసెంబర్ 1, 2025	ఆర్.ఎన్. రవి	"2024 గవర్నర్ల సమావేశంలో ప్రతిపాదించాను. 'రాజ్‌భవన్' కాలనీ గుర్తును గుర్తుచేస్తుంది. 'లోక్‌భవన్' ప్రజల భవనంగా మార్చడం ప్రజాస్వామ్యానికి సరిపోతుంది." (గతంలో 'మక్కల్ మాళిగై'గా పిలిచారు)
ఒడిశా	డిసెంబర్ 1, 2025	హరి బాబు కంభాంపాటి	"ఒడిశా ప్రజల ఆకాంక్షలకు సరిపోతుంది. పౌరులను శక్తివంతం చేయడం, పాల్గొన్న హక్కులు, సమావేశాలకు ఇది మైలురాయి. 'లోక్‌భవన్' బహిరంగత్వాన్ని పెంచుతుంది."
త్రిపుర	డిసెంబర్ 1, 2025	ఇంద్రసేన రెడ్డి నల్లు	"ప్రజాస్వామ్యంలో 'రాజ్‌భవన్' రాజుల భవనాన్ని సూచిస్తుంది, కానీ 'లోక్‌భవన్' ప్రజలకు చెందినది. ప్రజలు ఎన్నిక చేసిన ప్రభుత్వాలు ప్రజల సంక్షేమానికి పనిచేస్తాయి. ప్రజలకు సమావేశ గంటలు కూడా పెట్టాలి."
భువనేశ్వర్ & పూరి (ఒడిశాలోని రెండు రాజ్‌భవన్‌లు)	డిసెంబర్ 1, 2025	హరి బాబు కంభాంపాటి	(ఒకే గవర్నర్, పై అభిప్రాయం వర్తిస్తుంది)

ఈ మార్పులు కేంద్ర హోం శాఖ నవంబర్ 25, 2025 తేదీ లేఖ ప్రకారం అమలులోకి వచ్చాయి. మిగతా రాష్ట్రాల్లో (ఉదా: ఆంధ్రప్రదేశ్, తెలంగాణ) ఇంకా పూర్తి అమలు కాలేదు. కానీ సూచనలు అందాయి. యూనియన్ టెరిటరీల్లో (లడాఖ్‌లో 'లోక్ నివాస్'గా మారింది) విభిన్నం.

గవర్నర్ల గత ప్రతిపాదన వెనుక నేపథ్యం

ఈ మార్పు 2024 గవర్నర్ల సమావేశంలో ప్రతిపాదించబడింది. దీన్ని తమిళనాడు గవర్నర్ ఆర్.ఎన్. రవి నేతృత్వంలోని కమిటీ సిఫార్సు చేసింది. పై గవర్నర్లందరూ ఈ మార్పును స్వాగతించారు. ముఖ్యంగా బ్రిటీష్ వలస పాలన గుర్తుల నుంచి దూరంగా వెళ్లి, 'ప్రజల భవనం' భావాన్ని బలపరచడాన్ని ఒక్కొక్కరూ హైలైట్ చేశారు. ఉదాహరణకు ఒడిశా గవర్నర్ తన X పోస్ట్‌లో "ప్రజల ఆకాంక్షలకు సరిపోతుంది" అని చెప్పారు. ఇది ప్రజాస్వామ్య విలువలను, పాల్గొన్న హక్కులను పెంచడానికి చేసిన చర్యగా వారందరూ భావిస్తున్నారు.

ఈ మార్పు దేశవ్యాప్తంగా విస్తరించే అవకాశం ఉంది. కానీ కొన్ని రాష్ట్రాల్లో (తమిళనాడులో ముఖ్యంగా) ముఖ్యమంత్రులు (ఎంకే స్టాలిన్ వంటివారు) "మనస్తత్వ మార్పు అవసరం, పేరు మాత్రమే కాదు" అని విమర్శించారు. భవిష్యత్తులో మరిన్ని రాష్ట్రాలు చేరతాయని అంచనా.

రాజ్‌భవన్ నుంచి లోక్‌భవన్ వరకు పేరు మార్పు అనేది వలస పాలకులకు దూరంగా ఉన్నామని చెప్పటం అంటోంది ప్రభుత్వం. స్వతంత్ర గుర్తింపుతో ముందుకు సాగాలనే రాజకీయ, సాంస్కృతిక ప్రకటనగా ప్రభుత్వం భావిస్తోంది. ఈ మార్పు రాష్ట్రాలన్నీ ఒకేసారి అమలు చేస్తాయా? లేదా కొన్ని రాష్ట్ర ప్రభుత్వాలు దీన్ని వ్యతిరేకిస్తాయా? అన్నది రాబోయే రోజుల్లో తెలుస్తుంది. కానీ ఒక విషయం మాత్రం స్పష్టం. “రాజ్” ముగిసి “లోక్” యుగం మొదలవుతోందనే సందేశాన్ని కేంద్రం బలంగా ప్రకటిస్తోంది.