గుండ్లకమ్మ 98 శాతం పూర్తయిందా?

జలయజ్ఞం దీపం నుంచి రాజకీయ ఆకాంక్షల వరకు

2004లో ఆంధ్రప్రదేశ్ ముఖ్యమంత్రి డా. వై.ఎస్. రాజశేఖర రెడ్డి (వైఎస్‌ఆర్) ప్రవేశపెట్టిన 'జలయజ్ఞం' కార్యక్రమం కింద 2006లో ఈ ప్రాజెక్టును చేపట్టారు. మల్లవరం గ్రామంలో 80 అడుగుల ఎత్తుతో నిర్మించిన ఎర్త్ డ్యామ్ 5.699 కి.మీ. పొడవున ఉంది. 227 మీటర్ల స్పిల్‌వేలో 15 గేట్లతో 2,72,000 క్యూసెక్కుల వరద నీటిని నిర్వహించగలదు. మొత్తం ఖర్చు రూ. 600 కోట్లకు పైగా జమ చేశారు. ఇందులో రూ. 453 కోట్లు 2008లోనే జరిగిన పనులకు సరిపోయాయి.

2008 నవంబర్ 24న వైఎస్‌ఆర్ ఈ ప్రాజెక్టును జాతికి అంకితం చేశారు. యాక్షన్ ప్లాన్‌లో భాగంగా ఇది 76 ప్రాజెక్టులలో ఒకటిగా, రికార్డు సమయంలో (రెండు సంవత్సరాల్లో) పూర్తయినట్టు ప్రభుత్వం ప్రకటించింది. అయితే భౌతిక నిర్మాణం పూర్తయినప్పటికీ, భూసేకరణ సమస్యల వల్ల 2008లో కేవలం 15,000 ఎకరాలకు మాత్రమే నీరు అందించారు.

ఆయట్టు, నీటి సామర్థ్యం

ప్రాజెక్టు కింద మొత్తం ఆయట్టు రబీ సీజన్‌లో 80,060 ఎకరాలు, ఖరీఫ్‌లో 62,368 ఎకరాలు. ఇందులో కుడి కాలువ (రైట్ మెయిన్ కెనాల్) 27.26 కి.మీ. పొడవుతో 28,000 ఎకరాలు, ఎడమ కాలువ (లెఫ్ట్ మెయిన్ కెనాల్) 21.975 కి.మీ తో 52,060 ఎకరాలు కవర్ చేస్తాయి. రిజర్వాయర్ సామర్థ్యం 3.859 టీఎమ్‌సీ లు (మొత్తం 12.845 టీఎమ్‌సీ వాడుకకు ప్లాన్). వర్షాకాలంలో 6 సార్లు నింపడానికి రూపొందించారు. ప్రస్తుతం, మద్దిపాడు, కొరిశపాడు, ఒంగోలు, నాగులుప్పలపాడు, కొత్తపట్నం మండలాల్లో 32,400 హెక్టార్లు (సుమారు 80,000 ఎకరాలు) ప్రయోజనాలు పొందాలి.

గణాంక శాఖ (అకౌంటెంట్ జనరల్ రిపోర్టు ప్రకారం) ప్రకారం, 98 శాతం పనులు పూర్తయ్యాయని 2010 చివరిలో పేర్కొన్నారు. అయితే ఇది భౌతిక నిర్మాణానికి సంబంధించినది. కాలువలు, భూసేకరణ వంటి అంశాలు ఇంకా కొన్ని చోట్ల పెండింగ్‌లో ఉన్నాయి. 2024లో కూడా 'ఆన్‌గాయింగ్' స్థితిలో ఉంది. పూర్తి ఆయట్టు 33,000 ఎకరాలకు మాత్రమే పరిమితమైంది.

కాలువల ఆలస్యాలు, రైతుల నిరాశ

రైతులు ప్రధానంగా మైనర్ (పంట కాలువలు) కాలువల నిర్మాణం లేకపోవడాన్నిజీర్ణించుకోలేక పోతున్నారు. నీరు డ్యామ్ లో పూర్తి స్థాయిలో ఉంటే మెయిన్ కెనాల్స్ వరకు మాత్రమే నీరు వదులుతున్నారని రైతులు చెబుతున్నారు. 2009లోనే "కాలువలు పూర్తి కాకపోవడంతో నీరు ఆయట్టుకు చేరలేదు" అని రిపోర్టులు వచ్చాయి. 2017లో రూ. 600 కోట్లు ఖర్చు జరిగినప్పటికీ, ఒంగోలు పొలాలకు నీరు చేరలేదని రైతులు పలు సార్లు ఆందోళనలు చేశారు. 2024లో కూడా కాలువల్లో మొక్కలు పెరిగి, నీటి ప్రవాహాన్ని అడ్డుకుంటున్నాయని రైతులు సంబంధిత శాఖ అధికారులకు ఫిర్యాదు చేశారు.

గేట్లు కొట్టుకుపోవడం మరో పెద్ద సమస్య. 2022, 2023లో రెండు గేట్లు లీకేజీల వల్ల వరద నీటిలో కొట్టుకుపోయి, పంటలకు నీరు లేక నాశనం అయ్యాయి. సైక్లోన్ ప్రభావంతో 2023 డిసెంబర్‌లో మరో గేటు దెబ్బతిన్నది. భూసేకరణలో రైతులు పరిహారం అంగీకరించకపోవడం వల్ల పూర్తి ఆయట్టు ఇంకా లేకపోవడం ఇంకో కారణం.

మెయిన్ కెనాల్స్ వరకు నీరు వదులుతున్నారని, కానీ పొలాలకు నీరు చేరటం లేదని రైతులు చెబుతున్నారు. 2019లో కరువు కారణంగా కృష్ణా నీటిని డైవర్ట్ చేయాలని డిమాండ్ చేశారు. ఎక్స్ (ట్విట్టర్)లో 2024లో "గుండ్లకమ్మ ప్రాజెక్టు కష్టాలు తీరేదెప్పుడు?" అనే పోస్టులు రైతుల నిరాశను ప్రతిబింబిస్తున్నాయి.

బోర్‌వెల్‌లలో నీటి మట్టం పెరగలేదు

ప్రాజెక్టు వల్ల బోర్‌వెల్‌లలో నీటి మట్టం పెరిగిందా? కాలువల ప్రాంతాల్లో సాధారణంగా గ్రౌండ్‌వాటర్ రీఛార్జ్ జరుగుతుందని అధ్యయనాలు చెబుతున్నాయి. కానీ గుండ్లకమ్మ ద్వారా నేరుగా భూగర్భ జలం పెరిగిన దాఖలాలు లేవు. 2019లో ఒక బోర్‌వెల్‌లో ఉప్పు మట్టం ఎక్కువగా ఉండటం వల్ల తాగునీరు సమస్య అయింది. కరువు కాలాల్లో రిజర్వాయర్ నీరు తగ్గడంతో బోర్‌వెల్‌లు మాత్రమే ఆధారంగా మారాయి. కానీ ప్రాజెక్టు వల్ల పెరిగినట్టు ఆధారాలు లేవు. ఇది రైతులకు తాత్కాలిక ఉపశమనం మాత్రమే అందిస్తోంది.

రాజకీయాలు, పర్యవసానాలు

1) భూసేకరణ వివాదాలు. పరిహారం తక్కువగా ఉండటం వల్ల రైతులు వ్యతిరేకించారు.

2) కాలువల నిర్మాణ ఆలస్యాలు. మేజర్, మైనర్ కాలువలు 90 శాతం పూర్తి కాకపోవడం.

3) నిర్వహణ లోపాలు. గేట్లు కొట్టుకుపోవడం వల్ల రూ. 10 కోట్లు పైగా నష్టం. రాజకీయంగా, వైఎస్‌ఆర్ అధికారంలో ప్రారంభమై, చంద్రబాబు, జగన్ పాలనల్లో ఆలస్యమయ్యింది.

పర్యవసానాలు: 80,000 ఎకరాల్లో కేవలం 30-40 శాతం మాత్రమే రైతులు ప్రయోజనం పొందుతున్నారు. రైతులు బోర్‌వెల్‌లపై ఆధారపడటం వల్ల భూగర్భజలాలు తగ్గుతున్నాయి. ఇది కరువు ప్రాంతంలో ఆర్థిక నష్టాన్ని పెంచుతోంది.

పూర్తి చేయడమే పరిష్కారం

గుండ్లకమ్మ ప్రాజెక్టు వైఎస్‌ఆర్ దూరదృష్టి స్మారకంగా మిగలాలి. కానీ ప్రస్తుతం అది అసంపూర్ణ స్వప్నం. భూసేకరణ వివాదాలు పరిష్కరించి, కాలువలు, గేట్లు రిపేర్ చేసి, నిర్వహణకు ప్రాధాన్యత ఇస్తేనే పూర్తి ఆయట్టు సాధ్యం. రైతుల ఫిర్యాదులు, సోషల్ మీడియా చర్చలు ప్రభుత్వాన్ని చర్యలకు బలపరుస్తున్నాయి. లేకపోతే ఈ ప్రాజెక్టు మరో 'వైట్ ఎలిఫెంట్'గా మిగలవచ్చు. ప్రభుత్వం వెంటనే చర్యలు తీసుకోవాలి.

పంటకాలువలకు నీరు అందించాలి: కేవీవీ

గుండ్లకమ్మ ప్రాజెక్టు నిర్మించామని చెప్పుకునేందుకే పనికొస్తుంది. మేజర్ కాలువలు నిర్మించినప్పటికీ పంట కాలువలు (మైనర్ కాలువలు) సరిగా లేవని రాష్ట్ర రైతు సంఘం ప్రధాన కార్యదర్శి కేవీవీ ప్రసాద్ అన్నారు. కొన్ని చోట్ల అసలు కాలువలు లేవు. సాగు నీరు పొలాలకు అందటం లేదు. ఎన్ని సార్లు అధికారుల దృష్టికి తీసుకెళ్లినా ప్రత్యేకంగా నిర్వహణకు నిధులు కావాలంటున్నారు. దీనిపై ఇరిగేషన్ మంత్రి నిమ్మల రామానాయుడు ప్రత్యక శ్రద్ధ పెట్టాలి.

వైఎస్సార్ కల సాకారమైనా...

వైఎస్సార్సీపీ రైతు సంఘ రాష్ట్ర అధ్యక్షులు మారెడ్డి సుబ్బారెడ్డి మాట్లాడుతూ గుండ్లకమ్మ ప్రాజెక్టు వైఎస్ఆర్ కల అని అన్నారు. ఆయన హయాంలో పూర్తయిన పనులు తప్ప తర్వాత వచ్చిన ప్రభుత్వాలు తూతూ మంత్రంగా మరమ్మతులు చేస్తున్నాయి. ప్రాజెక్టు గేట్లు వరద నీటిలో కొట్టుకుపోయాయంటే అధికారులు, ఇప్పటి పాలకుల తీరు ఎలా ఉందో అర్థం చేసుకోవచ్చు. ‘‘ప్రాజెక్టు పూర్తయింది అంటే రైతుల పొలాలకు సాగునీరు అందుతోందని అర్థం. అలా కాకుండా ఆనకట్ట కట్టి ప్రాజెక్టు పూర్తయిందంటే ఎలాగని’’ సుబ్బారెడ్డి ప్రశ్నించారు.