గ్రామానికో 'సర్పమిత్ర'
మానుషులు, వన్యప్రాణుల సమన్వయానికి రాష్ట్ర ప్రభుత్వం కొత్త అడుగులు వేస్తోంది. ఈనెలాఖరు నుంచి ఈ పథకం అమలులోకి రానుంది.
ఆంధ్రప్రదేశ్‌లో మానవ, వన్యప్రాణుల మధ్య సంఘర్షణలను తగ్గించేందుకు రూపొందించిన 'హనుమాన్' ప్రాజెక్ట్ కింద గ్రామ స్థాయిలో 'సర్పమిత్ర' వాలంటీర్లను ఏర్పాటు చేయాలనే ప్రణాళిక ప్రస్తుతం చర్చనీయాంశం. పట్టణాల్లో ఇప్పటికే విజయవంతమైన సర్ప రక్షణ వ్యవస్థను గ్రామీణ ప్రాంతాలకు విస్తరించేందుకు అటవీ శాఖ అధికారులు ఉప ముఖ్యమంత్రి, అటవీ శాఖ మంత్రి పవన్ కల్యాణ్‌కు వివరించారు. ప్రతి పంచాయతీ పరిధిలో వాలంటీర్లను ఎంపిక చేసి శిక్షణ ఇచ్చేందుకు సిద్ధమవుతున్నారు. ఈ మొదటి సారి రాష్ట్ర స్థాయిలో ఇలాంటి విస్తృత కార్యక్రమాన్ని అమలు చేయడం ద్వారా గ్రామీణ ప్రజల భద్రతకు ప్రత్యేక ఆదరణ అందుతుందని నిపుణులు అభిప్రాయపడుతున్నారు.
సర్ప కాటుకు ఇకపై చెక్
పవన్ కల్యాణ్ నేతృత్వంలో అటవీ శాఖ రూపొందించిన 'హనుమాన్' (Healing And Nurturing Units for Monitoring, Aid & Nursing of Wildlife) ప్రాజెక్ట్ మానవ, వన్యప్రాణుల సమన్వయానికి ఒక విప్లవాత్మక చొరవ. ఈ ప్రాజెక్ట్‌లోని 11 ముఖ్య అంశాల్లో 'సర్పమిత్ర' వాలంటీర్లు ఒకటి. రాష్ట్రంలో ప్రతి ఏటా సర్ప కాట్ల వల్ల 40 వేల మంది మరణాలు సంభవిస్తున్నాయని జాతీయ ఆరోగ్య సమీక్షలు (NFHS) తెలియజేస్తున్నాయి. ఈ సంఘర్షణలను తగ్గించేందుకు AI, డ్రోన్‌లు, రేడియో కాలర్‌లు, మొబైల్ వైల్డ్‌లైఫ్ ఆంబులెన్స్‌లు వంటి సాంకేతిక సాధనాలతో పాటు గ్రామ స్థాయి వాలంటీర్లు కీలక పాత్ర పోషిస్తారు.
పవన్ కల్యాణ్ ఈ ప్రాజెక్ట్‌ను సమీక్షించిన సమయంలో ప్రతి కార్యక్రమానికి స్పష్టమైన టైమ్‌లైన్, ఫలితాలు, శాఖల మధ్య సమన్వయం అవసరమని సూచించారు. మార్చి 3 నాటికి ఏనుగు కదలికలపై రియల్‌టైమ్ అలర్ట్‌లు ఇచ్చే మొబైల్ యాప్‌ను లాంచ్ చేయాలని ఆదేశించారు. ఇది రాష్ట్రంలోని రైతులకు, పర్యావరణానికి రక్షణ కల్పిస్తూ, బీ-కీపింగ్, ఎకో-టూరిజం వంటి ఆదాయ మార్గాలను ప్రోత్సహిస్తుందని అధికారులు వివరించారు.
సర్పమిత్ర తో పాముల నుంచి ప్రజలకు రక్షణ
గ్రామాల్లో జనావాసాల్లోకి వచ్చే పాముల నుంచి ప్రజలకు హాని కలగకుండా చూడటమే 'సర్పమిత్ర'ల ప్రధాన విధి. వీరు పాములను సురక్షితంగా పట్టుకొని, వాటిని అడవుల్లోకి విడుదల చేస్తారు. ఇది కేవలం ప్రాణి రక్షణకు మాత్రమే కాకుండా, మానవుల భద్రతకు కూడా దోహదపడుతుంది. ప్రతి పంచాయతీలో ఒక్కొక్క వాలంటీర్‌ను ఎంపిక చేస్తారు. స్థానిక ప్రజలతో సమీక్షించి వీరు విధులు నిర్వహిస్తారు. ఉదాహరణకు రాత్రి సమయాల్లో గ్రామాల్లో పాములు తిరగడం సాధారణం కాబట్టి వీరు 24/7 అలర్ట్‌గా ఉంటూ, యాప్ ద్వారా అలర్ట్‌లు పొందుతూ చర్య తీసుకుంటారు.
శిక్షణ, పారితోషికం
ఈ వాలంటీర్లకు శిక్షణ అటవీ శాఖ అధికారులు, వన్యప్రాణి నిపుణులు ఇస్తారు. పాముల రకాలు, సురక్షితంగా పట్టుకోవడం, విషప్రయోగం, పునర్వాసం (పామును మళ్లీ అడవిలోకి సురక్షితంగా వదిలేయడం) వంటి అంశాలపై 2-3 రోజుల పాటు శిక్షణా కార్యక్రమాలు నిర్వహిస్తారు. పవన్ కల్యాణ్ సూచించినట్లు ముందుకు వచ్చే వాలంటీర్లకు అటవీ శాఖ నుంచి ప్రోత్సాహకాలు (ఇన్సెంటివ్స్) అందజేయాలి. ఇది పారితోషికం రూపంలో ఉండవచ్చు. కానీ ప్రాథమికంగా స్వచ్ఛంద సేవగా పనిచేయాలని అధికారులు స్పష్టం చేశారు. రాష్ట్రంలో ఇప్పటికే గ్రామ వాలంటీర్ వ్యవస్థ ఉన్నందున, ఇది ఆ వ్యవస్థలో భాగంగా ఇంటిగ్రేట్ చేయవచ్చని వర్గాలు చెబుతున్నాయి. అయితే ప్రోత్సాహకాల మొత్తం, రకాలు ఇంకా నిర్ణయించ లేదు.
దేశానికి మోడల్ కానున్న కార్యక్రమం
భారతదేశంలో పాము రక్షణ కార్యక్రమాలు ఉన్నాయి. కానీ గ్రామ స్థాయి వాలంటీర్ల విస్తృత వ్యవస్థ ఆంధ్రలోనే మొదటిసారి. తమిళనాడులో 'ఇరుల' గిరిజనులు 1970ల నుంచి పాము పట్టుకోవడానికి కోఆపరేటివ్‌లు ఏర్పాటు చేశారు. చెన్నైలో 2,000కి పైగా రక్షణలు చేశారు. కేరళలో స్థానిక NGOలు శిక్షణా కార్యక్రమాలు నడుపుతున్నాయి. కానీ పంచాయతీ స్థాయి వాలంటీర్లు లేరు. మహారాష్ట్రలో 'సర్ప్ మిత్ర' పేరుతో NGOలు పనిచేస్తున్నాయి. కానీ ప్రభుత్వ స్థాయి విస్తరణ లేదు. ఆంధ్రలో ఈ మోడల్ సాంకేతికతతో ముడిపడి ఉండటం వల్ల ఇది దేశవ్యాప్తంగా మోడల్ అవుతుందని నిపుణులు భావిస్తున్నారు.
ప్రజల భద్రతకు దీర్ఘకాలిక పరిష్కారం
ఈ చొరవ గ్రామీణ ఆరోగ్య వ్యవస్థకు బూస్ట్ ఇస్తుంది. రాష్ట్రంలో 70 శాతం పాము కాట్లు గ్రామాల్లోనే జరుగుతున్నాయి. వైద్య సదుపాయాలు దూరంగా ఉండటం వల్ల మరణాలు పెరుగుతున్నాయి. 'సర్పమిత్ర'లు ఇలాంటి సమస్యలకు స్థానిక పరిష్కారం. అయితే శిక్షణ నాణ్యత, ప్రోత్సాహకాలాలు, మానిటరింగ్ వంటి అంశాల్లో లోపాలు రాకుండా చూడాలి. పవన్ కల్యాణ్ 'ప్రతి కార్యక్రమానికి లక్ష్యం, టైమ్‌లైన్, జవాబుదారీతనం' అంటూ స్పష్టం చేయడం సానుకూలం. నవంబర్ మూడవ వారంలో రివ్యూ మీటింగ్ జరగనుంది. ఆ తరువాత అమలుకు గ్రీన్ సిగ్నల్ లభించే అవకాశం ఉంది.
ఈ ప్రాజెక్ట్ స్వచ్ఛంద సేవలను ప్రభుత్వ మద్దతుతో ముడివేస్తూ, పర్యావరణ సంరక్షణకు కొత్త మార్గం సృష్టిస్తుంది. ఆంధ్రప్రదేశ్ ఈ మోడల్‌తో దేశవ్యాప్తంగా ముందంజలో నిలబడే అవకాశం ఉంది.
