హసీనా పాలన ముగిసిన తరువాత బంగ్లాలో ఏం మారింది?

ఢాకాలోని ‘‘ ఉత్తరా ఉమెన్స్ మెడికల్ కాలేజీ’’కి చెందిన విద్యార్థులు, జూలై-ఆగస్టు హింసాకాండలో వారు విడిచిపెట్టిన దేశానికి తిరిగి వస్తున్న భారతీయ కార్మికులు ఉన్నారు. ఇమ్మిగ్రేషన్ కౌంటర్ వెనుక ఉన్న అధికారి అందరీని స్వాగతించారు. అక్కడ ఏదైన భారత వ్యతిరేకత గూడుకట్టుకుని ఉందేమో అనే భయం తొలగిపోయింది.

“ఓహ్! అప్నార్ జె-వీసా. రిపోర్టింగ్ జోనో ఐసెన్? కౌన్ మీడియా? (మీది జర్నలిస్టు వీసా. మీరు రిపోర్టింగ్ కోసం వచ్చారా? మీరు ఏ మీడియా సంస్థకు ప్రాతినిధ్యం వహిస్తారు?)" అని అడిగాడు.

“మన దేశ పరిస్థితిని మీరే చూసేందుకు మీరు రావడం విశేషం. పరిస్థితులు మెరుగ్గా మారాయో లేదో తెలుసుకోవడానికి ప్రయత్నించండి...దూరం నుంచి చూస్తే, మీకు అసలు చిత్రం కనిపించదు." కొన్ని అధికారిక ప్రశ్నల తర్వాత అధికారి బెంగాలీలో చెప్పిన దాని సారాంశం అది.

సంక్షిప్త సంభాషణ ప్రకారం నోబెల్ శాంతి గ్రహీత ముహమ్మద్ యూనస్ నేతృత్వంలోని తాత్కాలిక ప్రభుత్వం నుంచి బంగ్లాదేశీయుల అంచనాల గురించి విస్తృత సూచన ఉంది. ఇది సంపూర్ణ మార్పు. దాదాపు ఒక దశాబ్దం తర్వాత బంగ్లాదేశ్‌ను సందర్శించిన వ్యక్తికి, గత పాలనలో వచ్చిన మార్పులు మొదట దృష్టిని ఆకర్షించాయి.

ఢాకా విమానాశ్రయం కొత్త టెర్మినల్ (90 శాతం పనులు పూర్తయ్యాయి), కొత్తగా నిర్మించిన ఎలివేటెడ్ ఎక్స్‌ప్రెస్‌వేలు, ఫ్లైఓవర్‌లు, మెట్రో పట్టాలు. హసీనా ప్రభుత్వం ప్రారంభించిన ఇటువంటి అనేక మెగా మౌలిక సదుపాయాల ప్రాజెక్టులు దేశవ్యాప్తంగా అమలు చేయబడ్డాయి లేదా అమలులో ఉన్నాయి.

పద్మా వంతెన, రైలు లింక్, ఢాకా మెట్రో రైలు, చిట్టగాంగ్-కాక్స్ బజార్ రైలు లింక్, రూప్పూర్ అణు విద్యుత్ ప్లాంట్, మటర్‌బరి, రాంపాల్‌లోని థర్మల్ పవర్ ప్లాంట్లు, పాయ్రా సముద్ర ఓడరేవు వంటివి ఈ పెద్ద-టికెట్ ప్రాజెక్టులలో కొన్ని. హాస్యాస్పదంగా, ఈ అభివృద్ధి భవనాలు ప్రధానంగా హసీనా ప్రభుత్వం క్షమాపణ శాసనం రాయడానికి దోహదపడ్డాయి.

అంతర్జాతీయ మేనేజ్‌మెంట్ కన్సల్టింగ్ సంస్థ అయిన లైట్‌కాజిల్ పార్ట్‌నర్స్ (LCP) ఇటీవలి నివేదిక ప్రకారం, ఈ ప్రాజెక్టులు ఖర్చులు, పర్యావరణ క్షీణత, పెరుగుతున్న బాహ్య రుణాలు, అక్రమాలు, అవినీతి, లోపభూయిష్ట ప్రాజెక్ట్ ప్రణాళిక వంటి సమస్యలతో దెబ్బతిన్నాయి. ఈ ఖరీదైన ప్రాజెక్టులకు అంతర్గత, బాహ్య ఫైనాన్సింగ్ ద్వారా నిధులు సమకూర్చారు.

బంగ్లాదేశ్ బ్యాంక్ డేటా ప్రకారం, మార్చి నాటికి దేశం మొత్తం ప్రభుత్వ, ప్రైవేట్ రంగ రుణం $99.30 బిలియన్ (1 USD = 119.489 బంగ్లాదేశ్ టాకా)గా ఉంది. గత ఏడాది డిసెంబర్‌లో తొలిసారిగా విదేశీ రుణం 100.64 బిలియన్ డాలర్లకు చేరుకుంది. రుణం-జీడీపీ నిష్పత్తి 40 శాతంగా ఉంది. దేశం అధికారిక డేటా సమగ్రతపై సందేహాలు ఉన్నందున పరిస్థితి మరింత దిగజారవచ్చు. బంగ్లాదేశ్‌లోని ప్రముఖ ఆర్థికవేత్తలలో ఒకరు, రాజకీయ వ్యాఖ్యాత అను ముహమ్మద్ ది ఫెడరల్‌తో అన్నారు.

అంతర్గత రుణాలతో కలిపి, మొత్తం రుణం-GDP నిష్పత్తి 50 శాతానికి మించవచ్చని LCP తన నివేదికలో హెచ్చరించింది. ప్రస్తుత ప్రభుత్వ ఆర్థిక విభాగం అంచనా ప్రకారం, గత పాలనలో మొత్తం విదేశీ, స్వదేశీ అప్పులు 18.36 ట్రిలియన్లు – టకాలు, 10.35 ట్రిలియన్ దేశీయ అప్పులు, అందులో 8.01 ట్రిలియన్ల విదేశీ అప్పులు. ప్రాజెక్ట్ ఖర్చులు ఆశ్చర్యకరంగా పెరగడం వల్లనే అప్పులు పెరిగాయని నిపుణులు ఆరోపించారు.

"బంగ్లాదేశ్‌తో సహా అభివృద్ధి చెందుతున్న దేశాలలో పోటీ బిడ్డింగ్ ద్వారా వచ్చిన వాటి కంటే పోటీ బిడ్డింగ్ లేకుండా ఎంపిక చేయబడిన స్వతంత్ర విద్యుత్ ఉత్పత్తిదారుల (IPPs) మూలధన వ్యయం 44 నుంచి 56 శాతం ఎక్కువగా ఉన్నట్లు నివేదికలు తెలుపుతున్నాయి.

బంగ్లాదేశ్‌లో ఒక కిలోమీటరుకు రోడ్డు నిర్మాణానికి అయ్యే ఖర్చు భారత్, చైనాలో రెండు నుంచి తొమ్మిది రెట్లు ఎక్కువ, బంగ్లాదేశ్ సాపేక్షంగా తక్కువ లేబర్ ఖర్చులు ఉన్నప్పటికీ, ఐరోపాలో ఖర్చు కంటే రెట్టింపు ఖర్చు అవుతుంది," LCP నివేదిక తెలుపుతోంది. ప్రాజెక్ట్ లకు విపరీతంగా గడువు పెంచడం, అవినీతి, లోప భూయిష్ట ప్రణాళికలు ఖర్చు పెంచడానికి కారణం

మునుపటి ప్రభుత్వం "అంతర్జాతీయ, దేశీయ స్నేహితులకు" ప్రయోజనం చేకూర్చడానికి, కిక్‌బ్యాక్‌లను సంపాదించడానికి ప్రాజెక్ట్ ఖర్చులు పెంచబడ్డాయని ముహమ్మద్ చెప్పారు. ఈ ప్రాజెక్టు వల్ల కొద్దిమంది బంగ్లాదేశీయులు మాత్రమే నిజమైన లబ్ధిదారులుగా ఉన్నారని, ఇది పెరుగుతున్న అసమానతకు దారితీసిందని ఆయన అన్నారు. దీనివల్ల ప్రభుత్వానికి కూడా నష్టం వాటిల్లింది.

LCP ప్రకారం, రవాణా రంగంలో కేవలం ఆరు మెగా ప్రాజెక్ట్‌ల డేటా BDT 503.87 బిలియన్ల ఆర్థిక ప్రయోజన నష్టాన్ని సూచించింది. ప్రాజెక్టులకు సరిపోని అభివృద్ధి ప్రణాళిక వ్యయ-ప్రయోజనాల విశ్లేషణ సామూహిక తిరుగుబాటుకు ఆర్థిక పరిస్థితులను సృష్టించింది. బ్యాలెన్స్ ఆఫ్ పేమెంట్ సంక్షోభం దేశ కరెన్సీ టాకా తరుగుదలకు దారితీసింది, ఇది ద్రవ్యోల్బణం. పెరిగిన జీవన వ్యయం, పేద, మధ్యతరగతి ప్రజలను అసంతృప్తికి గురిచేసింది. బంగ్లాదేశ్‌లో సగటు ద్రవ్యోల్బణం జూన్ 2024లో 9.72 శాతంగా ఉంది.

మెగా ప్రాజెక్టులకు అధిక బడ్జెట్ కేటాయింపులు, విద్య, ఆరోగ్యం వంటి సామాజిక రంగాలపై పరిమిత వ్యయం కారణంగా దీని భారాన్ని పేదలు మోయాల్సి వచ్చింది. అధిక యువత నిరుద్యోగిత రేటు, 8 శాతం, విద్యార్థులలో మరింత అశాంతికి కారణమైంది.

“గత రెండు దశాబ్దాలుగా, దిగువ 90 శాతం మంది నిజమైన ఆదాయం లేదా GDP వాటా క్షీణించింది. ఆదాయం ఇప్పుడు అగ్రశ్రేణి 10 శాతం మంది చేతుల్లో కేంద్రీకృతమై ఉంది, మొదటి ఒక శాతం మంది సింహభాగాన్ని స్వాధీనం చేసుకుంటారు, ”అని ఆర్థికవేత్త చెప్పారు, ఆర్థిక అసమానతలు పరిష్కరించాల్సిన వివక్ష రూపాలలో ఒకటి అని అభిప్రాయపడ్డారు. హసీనా ప్రభుత్వం ఈ ప్రమాద అసమానతను విస్మరించింది.

బంగ్లాదేశ్ వస్త్ర పరిశ్రమ, గత ప్రభుత్వం మరొక అంచనా విజయగాథ విప్పుతున్నట్లు కనిపించింది. ఈ రంగం దేశం మొత్తం ఎగుమతి ఆదాయాలలో 80 శాతానికి పైగా వాటాను కలిగి ఉంది. దాని GDPకి సుమారుగా 11 శాతం సహకరిస్తుంది.

" తక్కువ వేతనం, పేలవమైన పని పరిస్థితులు, ముప్పు-సంస్కృతి ఈ రంగాన్ని చాలా కాలం పాటు వేధిస్తున్నాయి" అని గార్మెంట్ వర్కర్స్ ఫెడరేషన్ ప్రచార కార్యదర్శి సైఫుల్ ఇస్లాం అన్నారు.

కార్మికుల నిరసనల తర్వాత గత ఏడాది డిసెంబర్‌లో గత ప్రభుత్వం నిర్ణయించిన కనీస నెలవారీ వేతనం 12,500 టకా అని ఇస్లాం చెప్పారు. కానీ చాలా వరకు గార్మెంట్ యూనిట్లు ప్రభుత్వం నిర్ణయించిన కనీస వేతనాన్ని అమలు చేయలేదు. నిరసనలు పోలీసులచే హింసాత్మక అణిచివేసింది. నిబంధనలు పాటించని కార్మికులను యాజమాన్యాలు బ్లాక్‌లిస్ట్‌లో పెట్టడంతో వారికి ఈ రంగంలో మరో ఉద్యోగం లభించలేదు.

తక్కువ వేతనాల కారణంగా, ఉద్యోగులు తరచుగా అవసరాలను తీర్చడానికి ఎక్కువ గంటలు ఓవర్ టైం పని చేయవలసి వస్తుంది. ఇస్లాం ప్రకారం, ఓవర్ టైం వేతనాన్ని తగినంతగా పెంచాలని కార్మికుల డిమాండ్ పట్టించుకోలేదు.

అవామీ లీగ్ ప్రభుత్వానికి వ్యతిరేకంగా జూలై-ఆగస్టులో జరిగిన సామూహిక తిరుగుబాటులో గార్మెంట్ కార్మికులు అధిక సంఖ్యలో పాల్గొనడంలో ఆశ్చర్యం లేదు. వివిధ గార్మెంట్ వర్కర్స్ అసోసియేషన్లు సేకరించిన వివరాల ప్రకారం విద్యార్థుల నేతృత్వంలో జరిగిన తిరుగుబాటులో మొత్తం 26 మంది గార్మెంట్ కార్మికులు మరణించారు.

హసీనా ప్రభుత్వం పతనం తర్వాత, కార్మికులు మెరుగైన వేతనం, పని పరిస్థితుల కోసం తమ డిమాండ్లను పునరుద్ధరించారు, ఈ రంగాన్ని రోజుల తరబడి స్తంభింపజేశారు. చాలా గందరగోళం తర్వాత, మధ్యంతర ప్రభుత్వం గత వారం చివరకు ఫ్యాక్టరీ యజమానులు, గార్మెంట్ కార్మికులు, ప్రభుత్వ ప్రతినిధి మధ్య త్రైపాక్షిక ఒప్పందాన్ని కుదుర్చుకుంది. అన్ని ఫ్యాక్టరీలు తప్పనిసరిగా కనీస వేతనం చెల్లించాలని, కార్మికుల 18 డిమాండ్లను నెరవేర్చేందుకు యాజమాన్యం అంగీకరించింది.

సాధారణంగా బంగ్లాదేశ్‌లోని శ్రామిక వర్గాలు వివిధ రకాల అసమానతలను పరిష్కరించడానికి, వర్గ వివక్ష అత్యంత ప్రముఖమైనవని, వారి రక్తాన్ని వెచ్చించి ఏర్పడిన పాలనను కోరుకుంటున్నారని ఇస్లాం పేర్కొంది. ప్రభుత్వ యాజమాన్యంలోని అనేక జనపనార, చక్కెర మిల్లులు మూసివేయబడ్డాయి, ఎందుకంటే గత పాలన పాలక వ్యవస్థకు దగ్గరగా ఉన్న వారిచే నిర్వహించబడే ప్రైవేట్ వ్యాపారాలను ప్రోత్సహించాలని అనుకుంది.

"మేము కార్మికుల వేతనాలు, విద్య - ఆరోగ్య సంరక్షణలో పెరుగుతున్న వాణిజ్యీకరణ, జనాభాలో పెద్ద భాగం పర్యవసానంగా పరాయీకరణ వంటి సమస్యలను చర్చించాలి. వైద్యం లేక పిల్లలకు చదువు చెప్పించలేక కుటుంబాలు దివాళా తీస్తున్నాయి. ఈ ప్రక్రియలు-అభివృద్ధితో సహజీవనం చేసే లేమి-పెద్ద సంఖ్యలో ప్రజలు మరింతగా దూరమవుతున్నారు. వారి ప్రస్తుత నిరాశ నుంచి బయటపడటానికి ఏ కార్యక్రమాలు అమలు చేయబడతాయి అనేది కీలకమైన ప్రశ్న, ”ముహమ్మద్ చెప్పారు.

హసీనా ఊహించిన ఆర్థిక వృద్ధి సాధారణ బంగ్లాదేశీయుల పెద్ద ఆసక్తిని కలిగించడంలో విఫలమైంది. అవసరమైన పనులు చేయాల్సిన బాధ్యత ఇప్పుడు తాత్కాలిక ప్రభుత్వంపై ఉంది.

ఇప్పటి వరకు, భౌతికమైన లేదా నైరూప్యమైన మార్పు ఏదీ కనిపించలేదు, ప్రస్తుత ప్రభుత్వం గత ప్రభుత్వాల కంటే చాలా భిన్నంగా ఉంటుందని సూచిస్తుంది. నిజమే, ఏ ప్రభుత్వ పనితీరును అంచనా వేయడానికి ఒకటిన్నర నెలల సమయం చాలా తక్కువ. అయినప్పటికీ, దేశం కోసం దాని ఆర్థిక, సామాజిక, రాజకీయ దృష్టిని ఇంకా స్పష్టంగా వివరించలేదు. రాజ్యాంగం, ఎన్నికల వ్యవస్థ, న్యాయవ్యవస్థ, పోలీసు, అవినీతి నిరోధక కమిషన్, పబ్లిక్ అడ్మినిస్ట్రేషన్‌ను సంస్కరించడానికి ఇది ఆరు కమిషన్‌లను ఏర్పాటు చేసింది.

"కమీషన్లు అక్టోబర్ 1 నుంచి తమ పనిని ప్రారంభిస్తాయని భావిస్తున్నారు. వారు సంస్కరణల రోడ్‌మ్యాప్‌ను రూపొందిస్తారు" అని తాత్కాలిక ప్రభుత్వంలో సమాచార, ప్రసార సలహాదారు నహిద్ ఇస్లాం అన్నారు. కమీషన్లు వారి ప్రణాళిక యొక్క విస్తృత ఆకృతితో రావడానికి కనీసం ఆరు నెలల సమయం పడుతుంది.

అప్పటి వరకు బంగ్లాదేశ్ ఆశ, నిరాశతో మాత్రమే వేచి ఉంటుంది.