బౌద్ధం విదేశాలకు ఎలా విస్తరించింది

-బేతి పాణిగ్రాహి

మహాభారతం ప్రభావం దినదినం అధికమై పోతుండటంతో బౌద్ధ బిక్షువులకు ఆర్య సామ్రాజ్యం లో ఆదరణ కరువైంది. ఇతిహాసం ఉద్ఘాటించిన కర్తవ్యం, గౌరవం, అధికారాల ప్రాధాన్యత... బౌద్ధం బోధించిన కారుణ్యం, అహింస, ఆధ్యాత్మిక విముక్తి భావనలకు విరుద్ధంగా వారికి కనిపించాయి.

“ మేము మా మాతృదేశాన్ని, మా మందిరాలను, మా సొంత ప్రజలను వదిలి వెళ్ళాల్సిన పరిస్థితి దాపురించింది..” అన్నాడొక బౌద్ధ సన్యాసి ఎడబాటు భావనతో బరువెక్కిన స్వరంతో.

“ మహాభారతం యుద్ధం, హింస గురించిన కథలు బోధిస్తున్నది..” అన్నాడు మరొక సన్యాసి కన్నీళ్లు తుడుచుకుంటూ. “ హింసాపూరిత విజయాలను గొప్పగా కీర్తించే నేలపై మేమెలా జీవించగలం?”

మహాభారత ప్రభావం బాగా పెరిగి పోయింది, బౌద్ధ సన్యాసులను వాళ్ళ సొంత మందిరాల్లోకి కూడా ఎవరూ స్వాగతం పలకలేదు. ప్రజలు వాళ్ళను అనుమానంగా చూడసాగారు. ‘ వీళ్ళవి విదేశీ భావాలు, వినాశనం కలిగించేవి కూడా ‘ అని కొందరు బాహాటంగానే గొణిగారు. ఈ పరిణామంతో సన్యాసులు ఒకరోక్కరుగా మూటాముల్లె సర్దుకుని దూరదేశాలకు కాందిశీకులుగా వెళ్ళిపోయారు.

వాళ్ళు అలా టిబెట్, చైనా, జపాన్..తదితర దేశాలకు వలస వెళ్ళారు. వెళ్ళేటప్పుడు బౌద్ధ పవిత్ర గ్రంథాలను, బోధనలను, సాంప్రదాయాలను వెంట తీసుకు పోయారు.

“ మా ప్రియమైన ఆత్మీయులను, స్నేహితులను, మా సమాజాన్ని వదిలి పెట్టి వెళుతున్నాం..” అన్నాడొక బిక్షువు గద్గద స్వరంతో. “ విదేశీ భూభాగాలపై కొత్త జీవితాన్ని ప్రారంభించాల్సిన దుస్థితి ఏర్పడింది. మా విశ్వాసం మాత్రమె మాకు దారి చూపుతుంది.”

టిబెట్ లో వారికి తమ బోధనలు ప్రచారం చేసుకునే అనుకూల వాతావరణం కనపడింది, బౌద్ధం అక్కడ పరిఢవిల్లి టిబెట్ సంస్కృతిలో అంతర్భాగమై పోయింది. చైనాలో వారికి తావోయిస్ట్, కన్ఫ్యూసియస్ సాంప్రదాయాలు ఎదురైనాయి, అయినా ఒక సుసంపన్నమైన సమ్మిళిత సంస్కృతి అక్కడ అవతరించింది. జపాన్ లో సమురాయ్ యుద్ధవీరులను అమితంగా ఆకర్షించిన జెన్ బౌద్ధాన్ని ప్రవేశపెట్టారు.

ధ్యానంలో కళ్ళు మూసుకున్న ఒక సన్యాసి ఒకప్పుడు తన స్వదేశంలోని మందిరాలలో గాలిలో తేలి వచ్చిన చందనపు అగరొత్తుల సువాసన గుర్తుకు తెచ్చుకున్నాడు. మరొక బిక్షువు జపమాలను చేతితో స్పృశిస్తూ తన గురువు మృదువైన చేతి స్పర్శ జ్ఞాపకం చేసుకున్నాడు. కొత్త పర్యావరణపు నిశ్శబ్ద పరిసరాల్లో గత కాలాల ప్రతిధ్వనులు, వదిలి వచ్చిన ఆప్తుల ప్రియ వచనాలు వాళ్ళు విన్నారు.

“ఒక కొత్త ఇంటిని సాధించుకున్నాం, కానీ మా మూలాలు కోల్పోయాం..” అన్నాడొక బిక్షువు గత స్మృతులు నెమరు వేసుకుంటూ.

“విదేశీ నేలపై నాటిన వృక్షాల్లాంటి వాళ్ళం మేము, నిలదొక్కుకునేందుకు పోరాడుతున్నాం.”

బౌద్ధం ప్రపంచంలోని చాలా ప్రాంతాలకు ప్రాకింది. అది సంస్కృతులను మార్చివేసింది, కళా సాహిత్యాలకు కొత్త ప్రేరణ నందించింది, పలువురిని ఆధ్యాత్మిక మార్గం పట్టించింది. సన్యాసుల విషయానికొస్తే ఆ విజయం చేదు తీపిల కలయిక.

“ బుద్ధుడు చూపిన మార్గం లోనే మనం నడుస్తాం..” అన్నాడొక సన్యాసి స్పష్టంగా వినపడేట్టు.

“కారుణ్యం, అహింస, ఆధ్యాత్మిక మోక్షం..వీటికి సంబంధించిన బోధనలనే మనం అనుసరిద్దాం..” అన్నాడు మరొక సన్యాసి ప్రశాంత చిత్తంతో కళ్ళు మూసుకుని.

వాళ్ళు సాయంకాలపు దీపాలు వెలిగించగానే, ఒక బిక్షువు చూపులు మిణుకుమిణుకు మంటోన్న దీపశిఖ వేపు మరలి, వదలి వచ్చిన మందిరాల జ్ఞాపకాలు తట్టి లేపేవి. అతడు వినపడీ వినపడని స్వరంతో ఒక ప్రార్థన ఆలపించేవాడు: ‘మా పూర్వీకుల జ్యోతి మాకు మార్గదర్శనం చేయు గాక, మేము నడిచివచ్చిన దారులు, మేము ప్రేమించిన హృదయాలు ఎన్నడూ విస్మృతిలోకి జారిపోకుండు గాక..’