ఆలోచనలను రేకెత్తించే ‘కవిగారి అంతరంగాలు’
సాహితీ లోకం అనివార్యంగా ఆలోచించాల్సిన ఎన్నో విషయాలున్న చిన్న పుస్తకం
-డా. అలజంగి మురళీధర్ రావు
To call spade a spade అని ఒక ఆంగ్ల జాతీయం ఉంది. అంటే ఉన్నది ఉన్నట్లు ముక్కు సూటిగా చెప్పడం అని అర్థం. రచయిత పి చంద్రశేఖర్ ఆజాద్ రచించిన “కవి గారి అంతరంగాలు” పుస్తకం చదువుతున్నప్పుడు ఈ జాతీయం ఒక్కసారి నా మదిలో తళుక్కున మెరిసింది. పుస్తకం చదివిన తర్వాత అతని ముక్కుసూటి తనానికి ఆశ్చర్యమేసింది. ఇంకా ఈ జాతీయానికి ఒక పర్ఫెక్ట్ ఎగ్జాంపుల్ దొరికిందని ఆనందం అయ్యింది. ఇలాంటి రచనలు చేయడానికి టన్నుల కొద్ది ధైర్యం, తెగువ మాత్రమే సరిపోదు నమ్మిన సిద్ధాంతం పట్ల సంపూర్ణమైన నిబద్ధత కూడా ఉండాలి. ఇట్లాంటి పుస్తకాలను చదువుతున్నప్పుడే Franz Kafka చెప్పిన “A Book must be the axe for the frozen sea within us” లాంటి వాక్యాలు గుర్తుకొస్తుంటాయి. 70 పేజీల ఈ చిన్న పుస్తకంలో విమర్శే కాదు ఆత్మ విమర్శ కూడా ఉంది. జీవితంలో అత్యంత సులువైనది విమర్శ, అత్యంత కష్టతరమైనది ఆత్మవిమర్శ!. చంద్రశేఖర ఆజాద్ కవిగా తను చేసిన ప్రయాణంలోని ఎగుడు దిగుళ్ళనే కాదు తన కాలం నాటి, నేటి కవితా ప్రపంచాన్ని, సాహితీ ధోరణిని అత్యంత సూటిగా మన ముందు పరుస్తారు. ఈ ‘కవి గారి అంతరంగాలు’ అన్న ఈ పుస్తకంలో. ఈ పుస్తకాన్ని చదువుతుంటే ఇద్దరు ప్రఖ్యాత వ్యక్తులు గుర్తుకొచ్చారు. ఒకరు గుడిపాటి వెంకటచలం మరొకరు లియో టాల్ స్టాయ్ (Leo Tolstoy). చంద్రశేఖర్ ఆజాద్ శైలి ఇందులో చలం మ్యూజింగ్స్ ని తలపిస్తే, ఎంపిక చేసుకున్న విషయ వివరణ లియో టాల్ స్టాయ్ ‘మై కన్ఫెషన్’ (My Confession) అనే పుస్తకాన్ని గుర్తుకు తెస్తుంది .
తెలుగులో సాహితీ వాతావరణాన్ని ముఖ్యంగా కమ్యూనిస్టు భావజాలంతో ముడిపడి ఉన్న సాహిత్యాన్ని, అందులో మునిగి తేలిన రచయితలు, కవులు, వారిలో పొడచూపిన కాపట్యాలను, వైరుధ్యాలను ఎత్తిచూపుతూ గతంలో చలసాని ప్రసాదరావు “ఇలా మిగిలేము” గీతా రామస్వామి ఆత్మకథ “అడుగడుగునా తిరుగుబాటు” అలాగే ముప్పాళ్ళ రంగనాయకమ్మ రాసిన విమర్శనా పుస్తకాలు రాకపోలేదు. అయితే పి చంద్రశేఖర్ ఆజాద్ “కవి గారి అంతరంగాలు” పుస్తకం వాటికి భిన్నంగా ఒక్క తెలుగు కవిత్వ విభాగాన్ని ఎంచుకొని అందులో చోటు చేసుకున్న విపరిణామాలు, ఆయా కవుల ప్రవచనాలకి, ఆచరణలకు మధ్య గల అగాధాలను తలపించేటంతటి తేడాలను కొన్నిసార్లు సున్నితంగా, ఇంకొన్నిసార్లు నీళ్లు నములు కోకుండా సూటిగా చెబుతారు.ఇక తన వైయుక్తిక దోషాలను కూడా చెబుతూనే ఈ పుస్తకాన్ని ఎందుకు రాయాల్సి వచ్చిందో మొదటి పేరా లోనే ఇలా అంటారు, “కవులు హాలికులైన నేమి అన్నాడు పోతన/ కవులు ఆల్కహాలికులైన నేమి అన్నాడు శ్రీశ్రీ /ఇద్దరు మహానుభావులే, అప్పటిదాకా అమలులో ఉన్న వాటిని ప్రశ్నించన వారే, పోతన చెప్పినట్టు నేను హాలికుడ్ని కాలేదు, ఆల్కహాలికుడిని అయ్యాను. దానికి ముందు ఒక క్రమం ఉంది. అవన్నీ కనీసం కొత్త కవుల ముందు పంచుకోవడం ఓ చారిత్రక అవసరమని నేను అనుకున్నాను”
ఈ నేపధ్యంతో ప్రారంభమైన ఈ పుస్తకం ఎన్నో ప్రశ్నలు, ఎన్నో తడుముకోవడాలతో సాగుతూ పాఠకుల ఆలోచనల్ని నిలబెట్టేస్తుంది. కవి సంధిస్తున్న ప్రశ్నలు ఎలా ఉన్నాయో చూడండి: “కవిత్వ నిర్మాణంలో ఇదివరకటి శ్రద్ధ ఉన్నదా? అధ్యయనం ఉందా? మనం సరికొత్త కవులని తయారుచేయగలంగాని కవిత్వ పాఠకులను తయారు చేయగలమా? కొత్తగా రాస్తున్న కవులు ఉన్నారు అలాంటి వారిని సంస్కరించి కవిత్వ యోధులుగా మనం మార్చగలుగుతున్నామా? కనీసం నాలుగు మంచి సూచనలు చేయగలుగుతున్నామా? అనంత ప్రశంసల తప్ప.” ములుకుల్లా తగిలె ప్రశ్నలివి . ఇంకా, “కవిత్వం లోనే కాదు, రాజకీయాల్లోనే కాదు, జీవితంలోను మనం చేసిన తప్పుల గురించి, మనం సృష్టించిన సృజన గురించి మాట్లాడుకోవాలి, మరిన్ని తప్పులు చేయకుండా జాగ్రత్త పడాలి” అనే ఒక మౌలిక ఆలోచన కూడా మన ముందు ఉంచుతారు. కవి అన్నవాడు ఎలా ఉండాలో ఆజాద్ మాటల్లోనే వినండి, “ఈ ప్రకృతి నాది, ఈ అభ్యుదయాలు, విప్లవాలు నాతోనే సాధ్యం అనుకునేవాడు నిజమైన కవి కాలేడు. కవులు నిరంతరం తమను తాము ఉత్సాహపరచుకోవాలి, ఓటములను తట్టుకోవాలి, కొన్ని సంశయాలను అట్టి పెట్టుకోవాలి. మనం మంచి జరగాలని ఆశించాలి. ఎలాంటి అపజయాలకైనా సిద్ధపడాలి”
ఇక ఒక వ్యక్తి కవిగా రూపొందుతున్న సందర్భంలో కవిగా ఉండాల్సిన రాజకీయ స్పృహ అవసరాన్ని గుర్తించమంటూనే, “వంద చీలికలున్న చోట తమకు సొంత గొంతు కావాలి, కవులు మనుషుల్ని కలపాలి” అంటారు చంద్రశేఖర్ ఆజాద్. దీనికి కొనసాగింపుగా “మనం రాసే కవితలన్ని గొప్పగా ఉండవు. వాటి పరిమితులు వాటికి ఉంటాయి. నిన్న నేడు రేపు కూడా మనం కవులుగా నిలబడాలంటే వ్యక్తీకరణలో, ముగింపులో, ధ్వనిలో, ప్రారంభంలోనూ కొత్తదనం ఉండాలి. వీటన్నిటికంటే ముఖ్యం కవి హృదయం” అంటూ అవసరమైన మాటలని చేరుస్తారు.
కవులలో రెండు బలహీనతలను చూడవచ్చు ఒకటి ఎలాంటి కవిత్వం రాస్తే అచ్చౌతుందో అలాంటి కవిత్వాన్ని రాయడం, రెండు కవిత్వంలో సంచలనాలను సృష్టించాలనుకోవడం. ఈ రెండు ప్రమాదకరమైన ఆలోచనలని నిర్ద్వంద్వంగా తోసిపుచ్చుతారు ఆజాద్ . ఇంకో సందర్భంలో కవిత్వం రాయడం వెనక ఉండాల్సిన ధర్మహేతువుని గురించి వివరిస్తూ “రోజుకో కవిత రాసేవారు ఉన్నారు, రోజుకి పది కవితలు రాసేవారు ఉన్నారు. ఒక కవి జీవితంలో వేలాది కవితలు ఉత్పత్తి చేయడం అంటే దాన్ని ఏమనాలో ఆలోచించాలి. మంది ఎక్కువైతే మజ్జిగ పలుచబడుతుంది. కవిత్వం కూడా అంతే. కవిత్వం రాయటం ఓ మానసిక దౌర్భల్యం కాకూడదు. ప్రతి కవిత వెనుక ఓ స్కీమ్ ఉండకూడదు. స్వంత ఎజెండా ఉండకూడదు. కవిత్వాన్ని కవులు గౌరవించాలి, ఆరాధించాలి. కవులు వైద్యులుగా రూపాంతరం చెందాలి తప్ప రోగులు కాకూడదు.” ఈ మాటలతో మనం మరోసారి ఆలోచనల్లో పడతాం.
“అస్తిత్వాల పేరుమీద కుచించకపోతున్నామా? విస్తృతం అవుతున్నామా?” అంటూ నేడు సాహితీ వనములో వేళ్ళూనుకు పోయిన స్త్రీవాదం, దళితవాదం, బీసీ వాదం, ముస్లిం మైనారిటీ వాదం, ప్రాంతీయ వాదాల్లాంటి అస్తిత్వ ఉద్యమాల వలన ఐక్య కార్మిక సంఘటనలో పొడచూపుతున్న విభజన కోణాన్ని చూస్తూ బాధని వ్యక్తపరుస్తారు. సమీక్ష చేసుకుందాం, తగిన జాగ్రత్తలు తీసుకుందాం అంటారీ కవి. సాహితీ లోకం అనివార్యంగా ఆలోచించాల్సిన విషయం ఇది.
సాహితీ సంస్థల నిర్వాకం గురించి కుండ బద్దలు కొడుతున్నట్టుగా చెబుతూ స్వీయ విమర్శలోని అనివార్యతని గుర్తించే ఈ కవి సూచించే ఈ క్రింది మాటలు మనమంతా ఒకసారి విని తీరాలి, “కొంతమందిని గమనిస్తున్నాను వారు సభలకు తమను ఆహ్వానించమని అడుగుతారు, అడిగిస్తారు, సన్మానాలు చేయుచుంటారు. ఆహ్వాన పత్రంలో పేరు అచ్చు అవగానే ఇంకా చుక్కలు చూపించడం మొదలు పెడతారు. మరొక్కటి, ఎక్కడికక్కడ సాహితీ సంస్థలు ఈ తరహా ప్రముఖులను పిలిచి మేము కూడా సత్కరించుకున్నాం అని తృప్తి పడుతుంటారు. ఇలాంటి వారికి జీవన సాఫల్య పురస్కారాలు అందిస్తారు.ఈ బాపతు కవులు వేదిక మీద ఎంతమంది ఉన్నారు, వారు కూడా నాలుగు మాటలు చెప్పాలనుకుంటారనే ఇంగితం మర్చిపోయి మైకు చేతికి అందగానే రెచ్చిపోతారు. ఒక రకంగా ఇది వారి తప్పు కూడా కాదు, సంస్థలది, నిర్వాహకులది . ఇక కవులు చాలా సందర్భాలలో ఎవరు కవితను వారు చదివి మరొకరిని వినకుండానే వెళ్ళిపోతారు. ఎవరికీ సమయం ఉండదు. ఇది నగ్న సత్యం.”అలా అని ఆజాద్ తనను తాను spare చేసుకుంటున్నారా అంటే అదేమీ లేదు. తన విమర్శన ఖడ్గానికి తాను కూడా గురి కావాల్సిందే . అది ఎలాగో ఆయన మాటల్లోనే , “ప్రపంచ సాహిత్యంలో ఉన్న కవుల గురించి కవిత్వం గురించి కోట్ చేయడం వారిని చదవకపోతే మీ జీవితం వ్యర్థం అన్నట్లు చెప్పడం ఇలాంటి విన్యాసాలు నేను చేశాను, నా పాండితీ ప్రకర్షణ వేదికల మీద ప్రదర్శించాను, ఎవరికి అర్థం అయిందో అప్పుడు తెలియదు. మెల్లగా నాకు అర్థమైంది” అంటూ “నేను ఇప్పుడు నేను కాను, మనం ఇక్కడున్న నలుగురిలో ఒకరు మాత్రమే. అందరికీ సమయం ఇవ్వాలి, అందరూ మాట్లాడాలి, వంద పూలు వికసించటం అంటే ఇదే కదా” అని ముక్తాయిస్తారు. గుండెల్లో నిజాయితీ ఆలోచనలో ఒక బాధ్యత ఉన్నప్పుడే ఇట్లాంటి మాటలు ఉబికి వస్తాయి.
శత్రువుకి అవకాశాన్నిస్తూ మనలో మనం ఎలా ఉంటున్నామో చెబుతూ, “మనం విశాల విశ్వం గురించి మాట్లాడుతాం. మానవజాతి గురించి, ప్రపంచ దేశాలలో రావలసిన మార్పుల గురించి ,మొత్తంగా భూ ప్రపంచం కొత్త దిశగా ప్రయాణం చేయడానికి ఏమి చేయాలనే ఆశతోనే ముందుకు వస్తాం. తర్వాత కులం, మతం, ప్రాంతం, జెండర్ లాంటి అనేక సమస్యల్ని పరిష్కరించుకోలేక ఎవరైతే కలిసి పోరాటం చేయాలో వారే ఎదురెదురుగా నిలబడతాం. శత్రువు సరదాగా చూస్తుంటాడు, ఓ జాతి అంతర్యుద్ధంలో నిర్మూలనము కావటం మించి వారికి కావాల్సింది ఏమిటి?” అంటూ మన ముందు ఒక ఆసలు సిసలు విషాదాన్ని పరుస్తారు, కలిసి కార్యాచరణలోకి దిగుదాం అంటారు చంద్రశేఖర్ ఆజాద్.
నేటి కవిత్వ క్షేత్రానికి పట్టిన చీడ పీడల్ని గురించి చెబుతూ, “నాకు ఒక్కోసారి అనిపిస్తుంటుంది మనకు సైంటిస్టులు ఉన్నారు, వారు అనేక ఆవిష్కరణలు చేస్తారు. అవన్నీ ఉమ్మడిగా మానవాళికి ప్రయోజనాన్ని కలిగించేవి.కొన్నిప్రయోగాలు ప్రపంచాన్ని విధ్వంసంలోకి నెట్టేవి. అక్కడ ఇన్ని చీలికలు, ఇంతగా వైరుధ్యాలు ఉండవు. మన కవిత్వాలు, కథలు కులాలకు, మతాలకు, ప్రాంతాలకు పరిమితం.” అంటారు.తెలుగు సాహితీ లోకం సీరియస్గా ఆలోచించాల్సిన ఒక పరిశీలన ఇది.
సమాజ ప్రయోజనమే సాహిత్య ప్రయోజనంగా సాహిత్య లక్ష్యంగా ఉండాలి. ఇదొక సార్వత్రిక సూత్రంగా అందరము అంగీకరించి సాహితీ సేద్యం చేయాల్సిన సందర్భంలో ఉన్నాం. కానీ దీనికి విరుద్ధంగా వాస్తవం ఎలా ఉందో ఆజాద్ పరికిస్తూ , పరిశీలిస్తూ, “మనలో కొంతమంది వ్యక్తులుగా మాత్రమే ఓ సంస్థ హోదా పొందుతున్నారు వారు ఎంత గొప్ప సారస్వతం సృష్టించిన అవి వ్యక్తిగత ఇమేజ్ ని పెంచడం తప్ప ఆచరణ రూపానికి రాలేవు. ఇది వయసు మీరిన వారి గురించి కాదు యువకులగా ఉన్నప్పటి నుంచి వారు ఇలాంటి మార్గాన్ని ఎంచుకున్నారు” అంటారు. ఇదే సందర్భంగా, ఇంకా చెబుతూ, “ఇప్పుడున్న ఏ కవిత్వ ఉద్యమం,ధోరణీ ఇవన్నీ కొన్ని గ్రూపులు మాత్రమే నడుపుతున్నాయి. వీరందరూ చెప్పేవి ఇంకా రుజువు కావలసి ఉంది. ఇందులో ఉన్నవారు వీటిని విశ్వసిస్తున్నారా? ప్రచురణకు, పఠనా నికి, కెరీర్ కి మెట్టుగా చూస్తున్నారా? ఎంతమంది తమ పరిధిలో ఆచరణకు దిగుతున్నారు? అసలు ఈ ఉద్యమాల ఆచరణ ఏ రకంగా ఉండాలి? కవిత్వం రాయడంతో సరిపోతుందా ?ఓ సంస్థగా ఏర్పాటు అవుతారా? దాని నాయకత్వం ప్రజాస్వామ్యయుతంగా ఉంటుందా?” అంటూ సంస్థలకు ఉండాల్సిన సమ్మిళిత(Inclusive) స్వభావ అని వార్యత గురించి ఆలోచించమని ఓ మౌలిక అభిప్రాయాన్ని మన ముందు ఉంచుతారు.
Let us think అంటూ ఆయన సంధించిన మరో మూడు ప్రశ్నలు - కవిత్వం ఎవరికోసం? వర్ణం మారవచ్చు గాని వర్గం మారదు అంటారు అది వాస్తవమా? వర్ణ సంకరానికి ముందుకు వస్తున్న వారు వర్గ సంకరానికి ముందుకు వస్తారా? వీటికి అతను చెప్పుకున్న సమాధానాలు, చేసిన చర్చ ఈ పుస్తకం మొత్తానికి హైలెట్స్ గా నిలుస్తాయి.
కవిత్వం అంటే ధిక్కారం అనే ఒక బలమైన అభిప్రాయం సాహితీ వసారాల్లో గిరికీలు కొడుతూ ప్రచారంలో ఉండటం మనమందరం ఎరిగిందే కానీ ఆజాద్ చూపు వేరు. ఆయన అంటారు కదా, “కవిత్వం అంటే ధిక్కారమే అయితే అది ఓ చిన్న అంశం. కవిత్వం అంటే సమన్వయం. కవిత్వం అంటే మానవుల్ని, ప్రకృతిని అర్థం చేసుకోవడం. అలాంటిది లేనప్పుడు కవిత్వమే కాదు. ఏదైనా క్రమంగా మృతప్రాయం అవుతుంది. అందుకని అందరూ వీలైనంత మేరకు ఆత్మ విమర్శ చేసుకుంటే బాధామయులందరూ కలిసి మాట్లాడుకునే స్థితి వచ్చే మార్గం దొరుకుతుందేమో - కనీసం నిజాయితీ పరులకి”.
తమ సుదీర్ఘ సాహితీ జీవితం లో ఎదురైన చేదు అనుభవాలు, భ్రమలు తొలగిపోవటాలు నేడు సాహితీలోకం చేస్తున్న ఒక నిరాశమయ, భరోసా ఇవ్వని ప్రయాణాలు, జీవితానికి, సాహిత్యానికి మధ్య ఉండాల్సిన ఒక ఆశామయ బంధం తెగిపోతున్న చప్పుళ్ళు కవి హృదయాన్ని భగ్నం చేస్తున్నాయేమో మరి “ఈ ప్రపంచం ఏమైపోతేనేం, నేను నా కుటుంబం చల్లగా ఉంటే అదే పదివేలు కదా! అయ్యో ఇదేమిటి? ఇలాంటి వేదాంతమా అనిపిస్తుందా? ఇవే కదా వాస్తవాలు. మనం - కనీస మాత్రం ఇప్పుడు బతుకుతున్నది మన గతంలో, మన నోస్టాల్జియాలో,నిన్నటి మన కవిత్వాల మీద. ఇప్పటికీ రోజుకో, వారానికో కవిత కరుణిస్తున్నా అందులో “హృదయం” ఎక్కడుంది. ఇదో మాయోమేయ ప్రపంచం! ఈ మాయ పొరలని విప్పాలని ఆ సాలె గూటిలో ఇరుక్కుపోయిన కవిని నేను .నా అంతరంగం ఇప్పుడు బావురుమంటుంది .”
70 పేజీలు ఉన్న ఈ పుస్తకం చిన్నదే , ఒక గంట రెండు గంటల్లో చదివేయవచ్చు. కానీ ఈ పుస్తక పఠనం మిగిల్చిన అనుభవం మాత్రం అంత చిన్నది ఏమి కాదు. కొన్ని నెలలు పాటు మనల్ని వెంటాడే పలుకులు ఈ “కవి గారి ఆంతరంగాలు” . ఒక విస్తృతస్థాయి కవిత లోక పునర్నిర్మాణం జరగవలసిన సందర్భాన్ని ముక్కుసూటిగా, తడుముకోకుండా చెప్పిన పుస్తకం ఏదైనా ఈమధ్య కాలంలో వచ్చింది అంటే అది ఖచ్చితంగా ఈ “కవి గారి అంతరంగాలు” అని మనం చెప్పవచ్చు.సాహిత్య కారులంతా ఈ పుస్తకాన్ని ఒకసారి చదవాలి ,వర్తమాన రచయితల చేత చదివించాలి, ఆత్మ విమర్శని స్వాగతిస్తూ, ఒక నూతన సాహిత్య లోక నిర్మాణానికి శ్రీకారం చెప్పాలి.